سؤال:
آیا چشم زخم، اعتبار دارد یا از جمله خرافات است؟
پاسخ:
از روایات متعدد برداشت می‌شود (1) که فی الجمله قدرتی به عنوان چشم زخم در درون بشر وجود دارد، همچنین برخی آیات (2) نیز وجود آن را تأیید می‌کنند، اما در خصوص کیفیت و جزئیات آن اظهار نظر قطعی نمی‌توان کرد.
آنچه می‌توان گفت این است که چشم زخم، به گونه‌ای نامحسوس که مخالف قانون علیّت هم نیست موجب بروز آفت و آسیبی در نفس یا دارایی انسان یا حیوان دیگر می‌شود. لذا به راحتی نمی‌توان تشخیص داد که مصیبت و بلایی که به ما رسیده از چشم زخم است یا از علل دیگر نشأت گرفته است.
البته متاسفانه بسیاری از مردم در اعتقاد به این امور دچار افراط هستند، مضاف بر این که خرافاتی را نیز به این چشم زخم افزوده‌اند که هیچ سندیتی ندارد، و بدون این که رفتار خود را تحلیل کنند، هر بلا و مصیبتی را به پای چشم زخم می‌گذارند که علاوه بر تلقین مشکلات و احساس شکست و بدبختی، موجب بدبینی به اطرافیان نیز می‌شود، و این اصلا رویکرد و رفتار صحیحی نیست و خود اهل بیت (علیهم السّلام) نیز با این رویکرد موافق نبوده‌اند، شاید اینکه در برخورد با برخی افراد، بدون بیان حرز و دعا، فقط آنها را به توکل دعوت می‌نمودند، (3) به خاطر همین روحیه آنها بوده است.
بنابراین کاملا حرف شما متین است که مثلا شخصی به خاطر خواب آلودگی تصادف می‌کند و آن را به پای چشم زخم می‌گذارد، یا به خاطر سفاهت ورشکسته می‌شود و آن را ناشی از چشم‌زخم می‌داند و مثال‌های مشابه، این‌ها هرگز پذیرفتنی نیست.
اما باید دقت کرد نباید افراط دیگران موجب تفریط ما شود، چون آنها از آن طرف افتادند ما از این طرف بیافتیم و به طور کلی احادیث را کنار گذاشته و چشم زخم را انکار کنیم، بلکه باید با یک نگرش میانه و به دور از افراط و تفریط موضع گیری کنیم.
طبق آنچه که گذشت روشن می‌شود تشخیص اینکه مشکلات از چشم زخم نشأت می‌گیرد یا خیر دشوار است، لذا در مورد مردم آمریکا نیز نمی‌توان گفت هیچ یک از مشکلات شخصی آنها از چشم زخم نشأت نمی‌گیرد، چه مانعی وجود دارد که برخی از تصادفات و بیماری‌ها و... از چشم زخم نشأت گرفته باشد؟ چه دلیل بر انکار آن داریم؟
وقتی ما وجود چشم زخم و تأثیر آن را بنا بر پذیرش سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السّلام) پذیرفتیم این تأثیرات مشروط به اعتقاد یا عدم اعتقاد دیگران نیست، لذا اگر فرد آمریکایی به آن اعتقاد هم نداشته باشد ممکن است به آن مبتلا شود، مثل داروی پزشک که بیمار چه اعتقاد داشته باشد و چه اعتقاد نداشته باشد روی او اثر می‌گذارد، چون از سنخ تلقین نیست بلکه یک عامل حقیقی و خارجی است، چشم زخم هم این گونه است، لذا ما روی هر تصادف و بیماری و ورشکستگی در آمریکا و اروپا دست بگذاریم نمی‌توانیم بگوییم به خاطر چشم زخم نیست، همان طور که نمی‌توانیم بگوییم به خاطر چشم زخم است.
منابع:
1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 60، باب 1، ص6 الی 28؛ وج 92، باب 96، از ص127 الی ص 133.
2. تفسیر نمونه، مکارم، ناصر و همکاران، ذیل آیات 51 سوره قلم، و 67 سوره یوسف.
3. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 60، ص 16.