زندگی بهشتی انسان جسمانی است یا روحانی؟


 

 

سوال:
زندگی بهشتی یا جهنمی انسان در بُعد جسمانی اوست یا در بُعد روحانی؟

پاسخ:
در مورد اینکه بهشت و جهنم در بعد روحانی انسان است یا جسمانی آن، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد؛ برخی لذات و آلام را تنها در بعد جسمی انسان پذیرفته اند و گروهی دیگر ادراکات اخروی را صرفا روحانی دانسته اند. اما نظر صحیح در این رابطه دو بُعدی بودن لذات و آلام اخروی است که شواهد بسیاری نیز در قرآن و حدیث در این رابطه وجود دارد.

به عنوان مثال، خداوند در مورد عذاب دوزخیان می فرماید: «إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْليهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذابَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَزيزاً حَكيماً»؛ كسانى را كه به آيات ما كافر شدند، در آتشى داخل خواهيم كرد كه اگر پوست بدنشان بسوزد، پوست ديگرى بجاى آن درآيد تا كاملا عذاب را بچشند. البته خدا تواناى با حكمت است.(1) سوختن پوست گناهکاران و جایگزینی دوباره آن برای چشیدن عذابِ دوباره، حاکی از ادراک عذاب توسط بدن و جسم اخروی است. البته همانطور که بدن و درک مادی انسان در این دنیا مَعبر و وسیله ای برای درک روح انسان است، در آخرت نیز این ادراک جسمی نهایتا توسط روح انسان ادراک می گردد.

در مورد بهشتیان نیز می فرماید: «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فىِ ظِلَالٍ وَ عُيُونٍ وَ فَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتهُونَ، كلُواْ وَ اشْرَبُواْ هَنِيَا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ آن روز پرهيزكاران در سايه درختان بهشت و در كنار چشمه ساران خواهند بود و از هر نوع ميوه ‏اى كه مايل باشند براى آنان فراهم است.(خطاب مي شود) هر چه مي خواهيد بخوريد و بنوشيد. گواراى وجودتان باد. اين همه نعمتها پاداش اعمال نيك شماست كه انجام داده ‏ايد.(2) در این آیه نیز به خوردن و آشامیدن که مربوط به جسم انسان های بهشتی است، اشاره شده است.

علاوه بر ادراکات جسمی، برخی ادراکات نیز مستقیما توسط روح انسان درک می شوند، مانند: حسرت و ندامتی که گناهکاران در قیامت درک می کنند؛ در این رابطه خداوند می فرماید: «وَ قالَ الَّذينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُريهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجينَ مِنَ النَّارِ»؛ و آنان كه پيروى كردند گويند: كاش ما را بازگشتى مى ‏بود تا از آنها بيزارى مى‏ نموديم چنانكه از ما بيزارى نمودند. خداوند اينگونه كردارهاشان را مايه پشيمانى و اندوه به آنان مى‏ نماياند و هرگز از آتش دوزخ بيرون نيايند.(3)

و یا لذتی که بهشتیان از رضایت خداوند می برند؛ مانند آیه شریفه: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً في‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ»؛ خداوند به مردان و زنان با ايمان باغهايى وعده داده است كه از زير [درختان‏] آن نهرها جارى است. در آن جاودانه خواهند بود، و [نيز] سراهايى پاكيزه در بهشتهاى جاودان [به آنان وعده داده است‏] و
خشنودى خدا بزرگتر است. اين است همان كاميابى بزرگ.(4) مرحوم «علامه طباطبایی» در مورد رضوان الهی می فرماید: «ممكن است وجه این‎كه كلمه «رضوان» به صورت نكره آورده شده است، اشاره به عظمت رضای الهی باشد كه فوق تصور انسان است. و نیز ممكن است مقصود از آن بیان برتری رضای خداوند از سایر نعمت‎های بهشتی باشد. گواه بر این مطالب، جمله ـ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ـ است كه رستگاری را منحصر در «رِضوان الله» می‎داند؛ زیرا پاداش‎های بهشتی نیز در پرتو رضایت خداوند، ‌نعمت محسوب می‎شوند، و گرنه لذت بدون محبت و رضای خداوند، نعمت نخواهد بود».(5)

همچنین خداوند متعال در این آیه می فرماید: «قالَ اللَّهُ هذا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ»؛ خدا فرمود: «اين، روزى است كه راستگويان را راستى ‏شان سود بخشد.» براى آنان باغهايى است كه از زير [درختان‏] آن نهرها روان است. هميشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان [نيز] از او خشنودند. اين است رستگارى بزرگ.(6)

از طرفی با توجه به معاد جسمانی که در قرآن نیز به آن اشاره شده است، روح در بدنی متناسب به عالم آخرت قرار گرفته و از همین رو ثواب و عقاب اخروی متوجه جسم و روح انسانها در آخرت خواهد بود.

بنابراین با توجه به آیات قرآن و البته روایات، هر دو نوع لذت و عذاب اخروی در بهشت و جهنم برای انسانها نسبت به سطح آنها و متناسب با روح و جسمشان آماده شده و صرفا منحصر در جسم یا روح نیستند.


پی نوشت ها:
1. نساء: 56.
2. مرسلات: 43.
3. بقره: 167.
4. توبه: 72.
5. طباطبایی، سید محمد حسین، (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوى همدانى سيد محمد باقر، پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، ج 9، ص 339.
6. مائده: 119.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=62402&p=979047&viewfull=1#post979047