سؤال:
آیا حدیث «الملوک حکام علی الناس و العلماء حکام علی الملوک» با اصل ولایت فقیه در نزاع است؟ درست این بود که بگوید: علماء حاکمان بر انسان‌ها هستند در حالی که گفته شده است: حاکمان بر پادشاهان هستند؟
پاسخ:
علامه مجلسی این روایت را از کتاب کنز الفوائد کراجکی نقل نموده است: «قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): الْمُلُوكُ حُكَّامٌ عَلَى النَّاسِ وَ الْعُلَمَاءُ حُكَّامٌ عَلَى الْمُلُوكِ» (1)
این روایت در کنز الفوائد كراجكى به این صورت آمده: «عن الصادق جعفر بن محمد (علیه السلام) قوله: الملوك حكام الناس و العلماء حكام على الملوك» (2)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: پادشاهان حاکم بر مردم اند و علما حاکم بر پادشاهان.
این روایت هیچ ارتباطی با موضوع ولایت فقیه ندارد و مشروعیت حکومت شاهان را هم بیان نمی‌کند؛ بلکه ناظر به یک واقعیت اجتماعی است و آن تأثیر، قدرت و اهمیت علم و دانش است.
در این روایت ـ به فرض صحت سند ـ امام (علیه السلام) می‌فرماید: پادشاهان حاکم بر مردم هستند یعنی به واسطه قدرتشان بر آنها حکم می‌رانند و فرمانشان در میان آنها نافذ است، اما علماء و دانشمندان از جهتی دیگر برتر و قوی‌تر هستند؛ زیرا آنها به واسطه علم و دانششان، بر خود حاکم و پادشاه ـ که بالاترین قدرت در جامعه است ـ حکومت می‌کنند.
پادشاه و حاکم با قدرتی که در اختیار گرفته، بر مسند حکومت می‌نشیند؛ اما برای اداره حکومتش به علم و دانش علماء و دانشمندان جامعه نیاز دارد، لذا ناچار می‌شود برای بقای حکومت و تدبیر امور جامعه با آنها مشورت کند و نظر و عقیده آنها را اجرا نماید؛
به سخن کوتاه‌تر و ساده‌تر، این روایت می‌فرماید: حاکم با قبض قدرت بر مردم چیره می‌شود؛ اما عالم به واسطه علم و دانشش بر آن حاکم هم حکومت می‌کند!
با این بیان روشن شد که این روایت در صدد بیان ارزش علم و دانش است که می‌تواند قدرتمندترین افراد را هم تحت سیطره خود درآورد و ارتباطی با ولایت فقیه ندارد.
منابع:
1. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 1، ص 183، ح 92.
2. کراجکی، محمد، كنز الفوائد، ج 2، ص 33.