پاسخ:
عالم برزخ در میان دنیا و آخرت قرار گرفته است و فلسفه وجود آن مانند فلسفه هر مرحله متوسّط دیگر است؛ زیرا:
اولا: انتقال از محیطی به محیط دیگر که از هر نظر با آن متفاوت است، در صورتی قابل تحمل خواهد بود که مرحله میانه‌ای وجود داشته باشد، مرحله‌ای که بعضی از ویژگی‌های مرحله اول و پاره‌ای از ویژگی‌های مرحله دوّم در آن جمع باشد.
ثانیا: قیامت برای همه انسان‌ها در یک روز تحقق می‌یابد؛ چرا که زمین و آسمان باید دگرگون شود و عالمی نو ایجاد گردد و حیات نوین انسان‌ها در آن عالم نو صورت گیرد. با این حال راهی جز این نیست که در میان دنیا و آخرت برزخی باشد و ارواح بعد از جدا شدن از بدن‌های مادّیِ عنصری به برزخ منتقل گردند و تا پایان دنیا در آنجا بمانند و پس از پایان دنیا و آغاز شدن قیامت، همه با هم محشور نشوند؛ زیرا ممکن است هر انسانی برای خود مستقلا قیامتی داشته باشد، چرا که قیامت بعد از فناء دنیا و تبدیل زمین و آسمان‌ها به زمین و آسمان‌های دیگری است.
ثالثا: از برخی روایات استفاده می‌شود که در برزخ پاره‌ای از کمبودهای تعلیم و تربیت افراد مؤمن جبران می‌گردد، درست است که آنجا جای انجام عمل صالح نیست، ولی چه مانعی دارد که محل معرفت بیشتر و آگاهی افزون تر باشد. در حدیثی از امام موسی بن جعفر(علیهما السلام) می‌خوانیم: «مَنْ ماتَ مِنْ أَوْلِیائِنا وَ شِیعَتِنا وَ لَمْ‌یُحْسِن الْقُرانَ عُلِّم فی قَبْرِهِ لِیَرْفَعُ اللهُ بِهِ مِنْ دَرَجَتِهِ، فَاِنَّ دَرَجاتِ الْجَنَّهِ عَلی قَدْرِ آیاتِ الْقُرآنِ، یُقالُ لَهُ اِقْرَأْ وَ ارْقَ، فَیَقْرأُ ثُمَّ یَرْقی»(1)؛ هرکس از دوستان و پیروان ما بمیرد و هنوز قرآن را به طور کامل فرا نگرفته باشد در قبرش به او تعلیم می‌دهند تا خداوند بدین وسیله درجاتش را بالا برد چرا که درجات بهشت به اندازه آیات قرآن است به او گفته می‌شود بخوان و بالا رو، او می‌خواند [و از درجات بهشت] بالا می‌رود.(2)
پی نوشت‌ها:
1. الکافی، کلینی، ج2، ص606.
2. پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعی از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ نهم، ج 5، ص 378.
موضوع: