آيا انسان در گمراه كردن ديگران آزاد است؟

پرسش:
آيا انسان در گمراه كردن ديگران آزاد است؟
 

پاسخ:
از باب مقدمه بايد متذكر شد كه امتحان شدن انسان ها در این دنیا یک امر حتمی است، خداوند در اين رابطه مي فرمايد: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ»؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ ها، آزمايش مى‏ كنيم و بشارت ده به استقامت‏ كنندگان!(1) ابتدای آیه با تاکید شروع شده یعنی بالاخره همه شما مورد امتحان قرار می گیرید. از سوی دیگر امتحان یکی از اهداف خلقت انسان است تا در قبال آن، مقام و منزلت او در آخرت مشخص شود و اگر امتحانی در کار نباشد، به نحوی خلقت انسان عبث می شود و این با حکمت الهی سازگار نیست.
از سوي ديگر اراده انسان حد و حدودی دارد که فراتر از آن را نمی تواند داشته باشد؛ مثلا انسان در این دنیا نمی تواند با بدن مادی خود بدون اکسیژن و تنفس هوا زنده بماند و لو اینکه چنین اراده ای هم داشته باشد. پس اینطور نیست که كسي هر اراده ای کرد، قادر به تحقق آن باشد. انسان تنها می تواند در حیطه خود از اراده اش استفاده کند. البته این اراده در آخرت رنگ و بوی دیگری به خود می گیرد و به دلیل وسعت آخرت، انسان قادر به هر کار(معقول)ی خواهد بود: «نَحْنُ أَوْلِياؤُكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ وَ لَكُمْ فيها ما تَشْتَهي‏ أَنْفُسُكُمْ وَ لَكُمْ فيها ما تَدَّعُون»؛ ما ياران و مددكاران شما در زندگى دنيا و آخرت هستيم و براى شما هر چه دلتان بخواهد در بهشت فراهم است، و هر چه طلب كنيد به شما داده مى‏ شود!(2)

با توجه به اينكه اقتضاي امتحان الهي، آزادي انسان براي انتخاب است، همه در اینکه راه خیر یا شر را انتخاب کنند، آزادند. تنها کاری که خداوند برای انسان کرده است این است که راه درست و نادرست را به او نشان دهد: «إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً»؛ ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس!(3) به همین دلیل یکی به اراده خود، مردم را به راه خدا می خواند و یکی هم دین یا فرقه ای انحرافی درست می کند و مردم را گمراه می کند. هر دو دارای اختیار هستند و در قبال کاری که می کنند، مسئول می باشند. البته در مورد گروهی که نمی خواهند راه درست بروند و امانت الهی را ضایع می کنند، خداوند وعده استدراج داده است: «وَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ»؛ و آنها كه آيات ما را تكذيب كردند، به تدريج از جايى كه نمى ‏دانند، گرفتار مجازاتشان خواهيم كرد.(4)

این گروه را خداوند بارها متنبه کرده و درس نگرفته اند و دیگر امیدی به اصلاحشان نیست، پس خداوند نعمات مادی را برای آنها سرازیر می کند تا غرق در مادیات شوند و مدت عمر آنها سربرسد. به عبارت ديگر خداوند سبب گمراهي ابتدائي كسي نمي شود و اصل اوليه اين است كه خداوند همه را هدايت كند اما براي كساني كه ثابت كرده اند نمي خواهند راه حق را بروند و عمدا به مقابله با دستورات الهي مي پردازند، گمراهي ثانويه يا همان رها كردن بنده اي كه قصد خوب شدن ندارد، به عنوان استدراج مطرح شده است. بدين ترتيب خداوند كسي را براي انجام گناه كمك نمي كند، بلكه تنها او را رها مي كند.
بنابراين خداوند هر کسی را در انتخاب راه خود آزاد گذاشته است و شاهد آن هم وجود افراد مختلف با دیدگاه های متفاوت است، برخی در حال تبلیغ در مورد دین(هر دین و مکتبی) هستند و برخی هم ضد دین کار می کنند و هیچ کس هم خود را مجبور به این کار نمی داند.


پي نوشت ها:
 

1. بقره: 155.
2. فصلت: 31.
3. انسان: 3.
4. اعراف: 182.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64673&p=1014016&viewfull=1#post10...