پرسش: با توجه به اینکه عقیده داریم قرآن مسائل را در اوج بلاغت و سادگی بیان کرده و در او کژی و دعوت به جهل و گمراهی نیست، معاد مثالی مورد نظر جناب ملاصدرا(معادی که انشاء قوه خیال است) چگونه با برخی آیات سازگاری دارد؟
پاسخ:
پیش از پاسخ لازم است به این نکته توجه کنیم که برای فهم کلام خداوند باید اصولی را رعایت کنیم.
از جمله این اصول میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نخست. عدم وجود ناسازگاری میان مدلول یک آیه با آیات دیگر.
دوم. عدم وجود ناسازگاری بین مدلول آیه و دلیل قطعی عقلی.
به همین جهت است که در تفسیر آیات، یک مفسر در وهله اول دقت میکند که تفسیرش باعث ناسازگاری با آیات دیگر نشود.
و در وهله بعد باید دقت کندکه مستلزم مخالفت با دلیل قطعی عقلی نشود.
مثلا مفسران در تفسیر آیاتی که ناظر به جبر و اختیار است، صرفا به آیاتی که ظاهرشان نشان دهنده جبر است اکتفا نمیکنند.
یا در تفسیر آیاتی که ظاهر آنها مستلزم جسمانیت خداوند است، این ظاهر را به خاطر دلیل عقلی کنار میگذارند.
باتوجه به این نکته
معاد جسمانی با جسم عنصری، با ترسیمی که متکلمان مدنظرشان بود و ظاهر برخی آیات نشان از آن دارد، با یک سری شبهات عقلی قطعی روبروست.
از مهمترین این شبهات میتوان به شبهه اکل و ماکول اشاره کرد.
باتوجه به این اشکال، فلاسفه و مفسران اهل دقت، حق دارند که بر اساس همان روال و ملاکی که در تفسیر داشته و دارند، تصویری دیگر از معاد جسمانی ارائه کنند. تصویری که هم با آیات یاد شده سازگار باشد و یا حداقل مخالفت قطعی نداشته باشد و هم برخی دیگر از ادله با آن موافق باشد و از سوی سوم، با آن تصویر و تفسیر بتوانند از چنگال شبهات معاد جسم عنصری خلاصی بیابند.
بنابراین
این آیه یا حتی آیات صریح تری از آن مانند آیه شریفه 4 سوره قیامت که به سر انگشتان و بازگرداندن آن اشاره دارد، بر اساس قاعده ای که ذکر شد و جمع بین آیات، مانعی از قبول دیدگاه مخالف متکلمان و معاد جسم عنصری نیست.
البته پرواضح است که این مطلب، به هیچ وجه مستلزم قبول دیدگاه ملاصدرا در مورد معاد نیست.
به عبارت دیگر به واسطه آنکه معاد جسم عنصری با رویکرد متکلمان را نمیتوان قبول کرد، نمیتوان مدعی شد که معاد جسم مثالی با تبیین صدرا را باید پذیرفت.
چرا که دیدگاه های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که هم اشکالات معاد جسم عنصری را ندارد ،هم اشکالات معاد جسم مثالی صدرا و هم با ادله نقلی سازگاری بیشتری دارد.
موفق باشید.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=61302&p=975127&viewfull=1#post975127