سؤال:
روایتی درباره آگاهی اموات از زائرین آنان و این که سلام آنها را می‌شنوند، وجود دارد؟
پاسخ:
روایات مختلفی وارد شده است؛ دو مورد از باب نمونه:
عن محمد بن مسلم قال قلت لأبي عبد الله (علیه السلام) نزور الموتى فقال نعم قلت فيسمعون بنا إذا أتيناهم قال إي و الله إنهم ليعلمون بكم و يفرحون بكم و يستأنسون إليكم قال قلت فأي شيء نقول إذا أتيناهم قال قل اللهم جاف الأرض عن جنوبهم و صاعد إليك أرواحهم و لقهم منك رضوانا و أسكن إليهم من رحمتك ما تصل به وحدتهم و تؤنس به وحشتهم إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (1)
محمّد بن مسلم مى‌گويد: به امام صادق (عليه السّلام) عرض كردم، آيا مردگان را زيارت كنيم؟ [یعنی به زیارت قبرشان برویم؟] فرمود: بله. عرض كردم: آيا وقتى ما به زيارتشان مىرويم، آنان صداى ما را مى‌شنوند؟ فرمود: بله، به خدا سوگند چنين است، مسلّما آنان از آمدن شما خبردار شده و شادمان مىگردند و با شما انس مىگيرند. عرض كردم: وقتى به زيارت ايشان رفتيم، چه بگوييم؟ فرمود بگو: «اللهم جاف الأرض عن جنوبهم و صاعد إليك أرواحهم و لقهم منك رضوانا و أسكن إليهم من رحمتك ما تصل به وحدتهم و تؤنس به وحشتهم إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» (خداوندا، زمين را از پهلوهايشان بر كنار فرموده [= جايگاهشان را وسعت ده]، و ارواح آنان را به سوى خود بالا بر، و خشنودى مخصوص خود را به ايشان ارزانى دار، و از رحمت خويش چنان رحمتى به سوى آنان فرو فرست كه ايشان را از تنهايى نجات داده و مونس وحشت و احساس تنهايى‌شان گردى، به راستى كه تو بر هر چيز توانايى.
عن صفوان بن يحيى من جملة حديث قال قلت يعني لأبي الحسن (علیه السلام) هل يسمع الميت تسليم من يسلم عليه قال نعم يسمع أولئك و هم كفار و لا يسمع المؤمنون (2)
در بخشی از روایتی دیگر، صفوان بن یحیی به امام کاظم (علیه السلام) عرض می کند: آيا میّت، سلام کردن افراد در کنار قبرش را مى‌شنود؟ فرمود: بله، آيا [مردگان] كفّار مى‌شنوند، اما [اموات] مؤمنان نمى‌شنوند؟!
[بنا بر ظاهر امام اشاره دارد به سخن گفتن پيامبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) با کشتگان کفار بدر که حضرت رسول بعد از جنگ بدر، آنها را خطاب قرار داده و فرمود: «آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود همه را حق يافتيم، آيا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق يافتيد»؟! بعضی از مردم گفتند: مگر آنها نمرده‌اند؟! [= مرده که صدایی نمی‌شنود!] فرمود: «آنان مى‌شنوند، همان گونه كه شما مى‌شنويد». (3)]
منابع:
1. طاووس، علی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 85.
2. همان، ص 86.
3. عن ابن عمر أن النبي (صلى اللّه عليه و آله) وقف على قليب بدر من المشركين فقال: قد وجدنا ما وعدنا ربنا حقا فهل وجدتم ما وعدكم ربكم حقا، فقال له الناس: أ ليسوا أمواتا؟ فقال: إنهم يسمعون كما تسمعون (الفرقان في تفسير القرآن بالقرآن، ج 11، ص 138).