سؤال:
مقصود از «عوام» در برخی از احادیث که آنان را نکوهش می‌نمایند، چیست؟
پاسخ:
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «مودّة العوامّ تنقطع كانقطاع السّحاب و تنقشع كما ينقشع السّراب»؛ دوستى عوام بريده مىشود مانند بريده شدن ابر، و زايل مى شود چنان كه زايل مىشود سراب»
مراد از «عوام» عامه مردم و اكثر ايشان است كه مخصوص نباشند بفضل و مزيّتى و غرض اين است كه اعتمادى نيست بر دوستى ايشان، بزودى به اندک سببى بريده شود مانند سحاب، و زايل گردد مثل سراب. (1)
در هر جامعه‌اى، افرادى هستند كه اهل شناخت و تجزيه و تحليل بوده، نسبت به وقايع اجتماعى، موضع‌گيرى مى‌نمايند و سردمدارى جريان جامعه به دست آن‌ها است و در مقابل آن‌ها ـ كه معمولًا كم هستند ـ اكثريت افراد جامعه قرار داشته كه معمولًا پيرو بوده و به بالادستى‌ها نگاه كرده، مطابق مشى آن‌ها عمل مى‌كنند. اين اكثريت، توانايى تجزيه و تحليل مسائل را ندارند و يا توانايى‌شان اندک است و به هر دليل، چاره‌اى جز پيروى ندارند. گروه اول را «خواص» و گروه دوم را «عوام» مى‌ناميم.
تفاوت عوام وخواص
عام و خاص بودن انسان‌ها بستگى به مايه‌هاى درونى و زمينه‌هاى ذاتى و استعدادهاى خدا داد ونيز كمالات اكتسابى كه فرد بايد با زحمت و مجاهده و صبر آن را به دست آورد و نيز بستگى به نوع مسؤوليت انسان دارد.
پيامبران الهى و اولياء خداوند (عليهم السلام) بدون شک، داراى ظرفيتى عظيم و آمادگى‌هاى ذاتى و درونى خداداد براى پذيرش مسؤوليت سنگين و خطير رسالت و امامت بوده اند و اين مقتضاى علم و حكمت الهى است كه عده‌اى از بندگان خود را برگزيده و چنين استعدادها و كمالاتى را به آن‌ها عنايت نموده و آمادگى و ظرفيت بر دوش گرفتن و حمل سنگين ترين وظايف و مسؤوليت‌ها را در آن‌ها ايجاد نموده است.
ولى در عين حال آن‌ها به لحاظ روبه‌رو شدن با مشكلات فراوان و موانع گوناگونى كه بر سر راه انجام مأموريت و مسؤوليت آنان پيش مى‌آيد و مجاهده و صبر و استقامتى كه از خود بروز مى‌دهند بر آن كمالات خداداد ذاتى، كمالاتى اكتسابى كه محصول بندگى خالصانه و اعمال صالح آن‌ها و ثمره تحمل مرارت‌ها و سختى‌هاى راه خدا و عمل به وظايف سنگين بندگى است، مى‌افزايند و به هر دو نوع كمالات ذاتى و اكتسابى آراسته و مزين مى‌گردند. ولى عموم مردم كه از چنين عنايت هاى خاص و مواهب منحصر به فرد و اختصاصى بهره‌ای ندارد، مسؤوليت و تكليف بيش از حد توان و خارج از ظرفيت بر عهده آن‌ها گذاشته نشده و وظايف آن‌ها متناسب با همان استعداد و ظرفيت آن‌ها است.
منبع برای مطالعه بیش‌تر:
برای مشخص شدن بهتر مطلب می‌توانید به مقاله «عوام و خواص از ديدگاه نهج‌‌البلاغه» و مقاله «بصیرت مرز بین خواص و عوام» مراجعه فرمایید.
منبع:
1. خوانساری، آقا جمال، شرح غررالحكم و دررالكلم، ج 6، ص 149.