پرسش:
منظور از این که موقع خواب، روبه قبله و روی دست راست بخوابید چیست؟ یعنی کف پاها رو به قبله باشد یا سمت صورت و بدن؟
پاسخ:
در روایات و در آداب خواب، به حالت های خوابیدن اشاره شده:
«أَنَّ نَوْمَ الْأَنْبِيَاءِ عَلَى أَقْفِيَتِهِمْ وَ نَوْمَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى أَيْمَانِهِمْ وَ نَوْمَ الْمُنَافِقِينَ عَلَى شَمَائِلِهِمْ وَ نَوْمَ الشَّيَاطِينِ عَلَى وُجُوهِهِم»؛ خواب پیامبران بر پشت، خواب مؤمنین بر طرف راست، خواب منافقین بر طرف چپ و خواب شیاطین بر رو [دمر – وارونه] است.(1)
هم چنین از امام علی (علیه السلام) در اقسام حالات خواب، چنین نقل شده:
«النَّوْمُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ الْأَنْبِيَاءُ (علیهم السلام) تَنَامُ عَلَى أَقْفِيَتِهِمْ مُسْتَلْقِينَ وَ أَعْيُنُهُمْ لَا تَنَامُ مُتَوَقِّعَةً لِوَحْيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُؤْمِنُ يَنَامُ عَلَى يَمِينِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ الْمُلُوكُ وَ أَبْنَاؤُهَا تَنَامُ عَلَى شَمَائِلِهَا لِيَسْتَمْرِءُوا مَا يَأْكُلُونَ وَ إِبْلِيسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ كُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذُو عَاهَةٍ يَنَامُ عَلَى وَجْهِهِ مُنْبَطِحاً»؛ خوابیدن بر چهار حالت است: پیامبران بر پشت می خوابند و چشمانشان نمی خوابد و در انتظار وحی خدا بیدار است، مؤمن بر پهلوی راست و رو به قبله می خوابد، پادشاهان و فرزندان آن ها بر پهلوی چپ می خوابند تا آن چه خورده اند گوارا گردد، و شیطان و برادرانش و هر دیوانه و بیماری، به روی خود می خوابد.(2)
بنابر این؛
رو به قبله بودن ولو در حالت خواب، نیک و پسندیده است.
خوابیدن بر سمت راست بدن، از آداب مستحب خوابیدن است.
مراد از خوابیدن رو به قبله، خوابیدن بر دست و پهلوی راست است به گونه ای که جلو و روی بدن، به سمت قبله باشد.
اگر پرسیده شود در باره رو به قبله بودن، حالات چهارگانه واجب، حرام، مستحب و مکروه آن چیست؟ در جواب این گونه عرض می شود:
واجب بودن رو به قبله
مانند نمازهای واجب، قربانی کردن، قرار دادن میت در قبر، و ...
«وَ قَالَ (علیه السلام) إِذَا وَضَعْتَ الْمَيِّتَ فِي لَحْدِهِ فَضَعْهُ عَلَى يَمِينِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ حُلَّ عُقَدَ كَفَنِهِ وَ ضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَاب»؛ امام (علیه اسلام) می فرمایند وقتی میت را در لحد قرار دادی، او را به سمت راست و رو به قبله قرار ده، و گره کفن را باز کن و صورتش را روی خاک بگذار.(3)
حرام بودن رو به قبله
مانند تخلی و دستشویی کردن
«عَنْ عَلِيٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ قَالَ لِيَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا دَخَلْتَ الْمَخْرَجَ فَلَا تَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ لَا تَسْتَدْبِرْهَا»؛ امام علی (علیه السلام) از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرگاه وارد توالت (دستشویی) شدی، رو به قبله و پشت به قبله نباش.(4)
مکروه بودن رو به قبله
مجامعت و رابطه زناشویی، رو به قبله، کراهت دارد:
«وَ عَنْ عَلِيٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ كَرِهَ أَنْ يُجَامِعَ الرَّجُلُ وَ هُوَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَة»(5)
پوشیدن شلوار (سراویل) رو به قبله، کراهت دارد:
«لَا تَلْبَسْهُ مِنْ قِيَامٍ وَ لَا مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ لَا الْإِنْسَان»؛ ایستاده، رو به قبله و در مقابل نگاه دیگران، شلوار مپوش.(6)
هر حالتی که با تعظیم و احترام قبله منافات دارد مکروه است:
«وَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْبُزَاقِ فِي الْقِبْلَةِ»؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) نهی کردند از انداختن آب دهان به سمت قبله.(7)
مستحب بودن رو به قبله
حال دعا کردن، قرآن خواندن، خوابیدن، انجام عبادات، تعقیبات نماز، سجده شکر، نشستن در هر حال و... .
مستحب است که همیشه در حال نشستن رو به قبله بشینیم:
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَكْثَرَ مَا يَجْلِسُ تُجَاهَ الْقِبْلَة»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیشتر اوقات، رو به قبله می نشستند.(8)
«رُوِيَ عَنْ أَئِمَّتِنَا (علیهم السلام) خَيْرُ الْمَجَالِسِ مَا اسْتُقْبِلَ بِهِ الْقِبْلَة»؛ بهترین نشستن ها، نشستن رو به قبله است.(9)
پی نوشت ها:
1. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 1، ص 513، ح 27.
2. ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين ـ قم، 1362 ش، چاپ: اول، ج 1، ص 263.
3. قطب الدين راوندى، الدعوات/سلوة الحزين، ناشر: انتشارات مدرسه امام مهدى(عجل الله تعالى فرجه الشريف) ـ قم، 1407ق، چاپ اول، ص 265، ح 758.
4. طوسی، تهذيب الأحكام، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: دار الكتب الإسلاميه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 1، ص 25، ح 3.
5. ابن حيون، دعائم الإسلام، محقق/مصحح: فيضى، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام ـ قم، 1385 ق، چاپ دوم، ج 2، ص 212، ح 776.
6. طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، ناشر: الشريف الرضي ـ قم، 1370 ه.ش، چاپ چهارم، ص 101.
7. ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ـ قم، 1413ق، چاپ دوم، ج 1، ص 277، ح 850.
8. کافی، پیشین، ج 2، ص 661، ح 4.
9. شيخ بهايى، مفتاح الفلاح في عمل اليوم و الليلة من الواجبات و المستحبات (ط- القديمة)، ناشر: نشر دار الأضواء ـ بيروت، 1405ق، چاپ اول، ص 21.