پرسش:
کتاب مقتل دربندی از حیث صحت و سقم مطالبش چگونه است؟
پاسخ:
با عرض سلام و ادب
نام اصلی کتاب مورد نظر شما عبارت است از "اكسير‌العبادات في اسرار‌الشهادات" مشهور به «اسرارالشهادة»،نوشته ملاآقا دربندی معروف به فاضل دربندی.
هر چند نویسنده کتاب شخصیتی وارسته و بزرگوار و از علمای بنام عصر خود بودند،ولی این کتاب با توجه به سخن خود نویسنده دربارة چگونگي بهرهگيري وي در نگارش اثرش از كتابي كه متعلّق به يكي از روضه‌خوانان معاصر خود به نام "سيّدجعفر" بوده، در واقع بيان‌گر اساس سست و بيپايه او در نقل گزارش‌هاي مربوط به تاريخ عاشورا است.اين اثر به سبب داشتن اخبار و گزارش‌هاي سست و بي‌اساس، از همان آغاز مورد‌ِ نقد و خردهگيري معاصران نويسنده و انديشمندان بعدي قرار گرفته است، چنان كه حديث‌شناسان و انديشمنداني همانند محدّث نوري[1]،
تنكابني[2]، شيخ آقا بزرگ تهراني[3]، سيّدمحسن امين[4] و استاد مطهّري[5] بر اين كتاب، ايرادهاي بسياري گرفته‌اند.
صرف نظر از اساس نادرست و غيرعلمي نويسنده، از كتابي به اين گستردگي، با توجّه به سرعت در تأليف آن، كه گفته شده در هيجده ماه نوشته شده است و با توجّه به امكانات اندك آن روزگار در شناسايي منابع معتبر ـ تا چه رسد به گزينش و استفاده از آنها،ـ نمي‌توان انتظار دقّت و موشكافي علمي در گزينش صحيح و ارائة گزارش‌هاي معتبر در نقل حادثة عاشورا داشت.
برخي از نمونه‌ها
چنانكه اشاره شد اين اثر گزارش‌هاي نادرست، موهِن، عجيب و افسانهاي زيادي دارد، چندان كه گزارش فهرستوار آنها، خود چند صفحه را در بر مي‌گيرد و از حوصلة اين نوشتار خارج است، از اينرو، تنها به چند مورد ذيل اكتفا ميشود:
1. گزارش غيرقابل پذيرش كيفيّت خروج امام حسين(ع) به همراه خاندانش از مدينه با موكب مجلَّل و با شوكت با چهل محمل حرير و ديباج همانند حاكمان و پادشاهان![6]
2. گزارش افسانهاي و خيالي آمار لشكر "عمرسعد" بالغ بر يك ميليون و ششصد هزار نفر[7] و در جاي ديگر، چهارصد و شصت هزار نفر و كشته شدن 330 هزار از آنان به دست امام حسين(ع) و 25 هزار نفر به دست حضرت عبّاس(ع) (به جز مجروحان) و 25 هزار نفر به دست ديگر بني‌هاشم و جان سالم بدر بردن تنها 80 هزار نفر از آنان![8] وي در جاي ديگر، تعداد كشتههاي دشمن را به دست امام حسين(ع)، به چهارصد هزار نفر و تعداد سپاه را به پانصد هزار نفر رسانده است![9]
3. هفتاد[10] يا هفتاد و دو ساعت بودن روز عاشورا ![11]
4. نام بردن از افرادي به عنوان ياران امام حسين(ع) و يا افراد سپاه عمرسعد كه در هيچ منبع معتبري نام آنان يافت نمي‌شود، از جمله، عبدالله بن‌شَقِيق[12]، اسحاق بن‌مالك اشتر[13]، كثير بن‌يحيي انصاري[14]، مارد بن‌صُدَيْف تَغْلِبي،[15] غلامي به نام «مبارك»،[16] مسعود هاشمي[17] و ... !
قابل توجّه است كه چاپ قديم اكسير العبادات، مطالب خلاف واقع بيشتري دارد، امّا در چاپ و تحقيق جديد آن، برخي از اين‌گونه مطالب آن، حذف شده است.
پی نوشتها:
[1]. محدّث نوري، لؤلؤ و مرجان، ص167 ـ 169 و 195.
[2]. ميرزامحمّد تنكابني، قَصَصُ العُلَماء، ص108.
[3]. شيخ آقا بزرگ طهراني، الذّريعة الي تصانيف الشيعة، ج2، ص279.
[4]. سيدمحسن امين، اعيان‌الشّيعة، ج2، ص88.
[5]. مرتضي مطهّري، حماسة حسيني، ج1، ص55.
[6]. فاضل دَربَندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشهادات، ج2، مجلس دهم، ص627 ـ 629. بخواست خدا در گزارش حركت امام حسين از مدينه، در اين‌باره قدري توضيح خواهيم داد.
[7]. فاضل دَربَندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشهادات، ج3، مجلس سيزدهم، ص43.
[8]. اكسير‌العبادات في اسرار‌الشهادات، ص 345، (چاپ قديم). چنان كه گفته شد، اين نقل در چاپ جديد اين اثر، حذف شده است. (همان، ج2، ص545).
[9]. فاضل دَربَندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشهادات، ج3، مجلس سيزدهم، ص39.
[10]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج3، مجلس سيزدهم، 43.
[11]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج3، ص40.
[12]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج2، ص275.
[13]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج2، ص284.
[14]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج2، ص290.
[15]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج 2، ص499.
[16]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج2، ص299.
[17]. فاضل دربندي، اكسير‌العبادات في اسرار‌الشّهادات، ج 2، ص298.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=33436&p=459128&viewfull=1#post459128