پرسش:
آیا تمام گناهان شهید حتی نمازهایی که قضا شده و یا حق الناسی که به گردن دارد هم بخشیده می‌شود؟
پاسخ:
مجاهدت در راه خدا و شهادت در این راه، مقام ویژه‌ای است که به‌سادگی برای همگان قابل‌دسترسی نیست. به‌عبارت‌دیگر شهیدان انسان‌های برگزیده‌ای هستند که توانسته‌اند به جایگاه بالای معنوی با عنوان شهادت دست یابند. بااین‌حال، در برخی روایات به بخشش گناه شهیدان اشاره‌شده که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
الف. بخشش همه گناهان
در برخی روایات به‌صورت کلی (مطلق) وعده داده شده که همه گناهان شهید بخشیده خواهد شد به عنوان نمونه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند:
«لِلشَّهِیدِ سَبْعُ خِصَالٍ مِنَ اللَّهِ أَوَّلَ قَطْرَهٍ مِنْ دَمِهِ مَغْفُورٌ لَهُ کُلُّ ذَنْبٍ و...؛ برای شهید از سوی خداوند متعال هفت خصلت قرار داده‌شده؛ نخست اینکه با ریخته شدن نخستین قطره خونش، همه گناهانش آمرزیده می‌شود...».(۱)
همچنین امام صادق علیه‌السلام نیز در روایتی می‌فرمایند:
«مَنْ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَمْ یعَرِّفْهُ اللَّهُ شَیئاً مِنْ سَیئَاتِهِ؛ هرکسی در راه خدا کشته شود، خداوند هیچ‌کدام از بدی‌هایش را به او نمی‌نمایاند».(۲)
درواقع ممکن است شهید گناهانی داشته باشد، اما به روی او آورده نمی‌شود و همه را می‌بخشند، گویی بدون گناه وارد عالم آخرت شده است.
یعنی همان گونه که توبۀ واقعی باعث بخشیده شدن گناهان فرد می‌گردد، کسی که در راه خدا جانش را خالصانه تقدیم کرده، خداوند نیز از او راضی گشته و از حقوق خود در می‌گذرد.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که در صورت مطلق بودن این روایات، صرفا گناهان شهید بخشیده شده است و از درجات و ثوابهایی که دیگران با اعمال صالح و پاداش ترک گناه به دست آورده‌اند محروم است.
ب. استثناء از بخشش
روایات دیگری وجود دارد که از بین گناهانی ثبت‌شده در پرونده اعمال یک شهید که قابلیت بخشیده شدن را دارند، یکی را استثناء کرده‌اند و آن‌هم بدهی به مردم و یا همان حق‌الناسی است که بر عُهده او باقی‌مانده است. امام باقر علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند:
«کلُّ ذَنبٍ یکفِّرُهُ القَتلُ فی سَبیلِ اللّهِ عزّ و جلّ إلّا الدَّینَ لا کفّارَةَ لَهُ إلّا أداؤهُ، أو یقضِی صاحِبُهُ، أو یعفُو الذی لَهُ الحَقُّ؛ کشته شدن در راه خدا، هر گناهی جز قرض را پاک می‌کند؛ زیرا قرض جز با ادا شدن پاک نشود. یا باید وام‌دار، وام خود را بپردازد و یا طلبکار از حقّ خود بگذرد».(۳)
روشن است که محاسبه اعمال نیک و بد بندگان به یک صورت نیست و بسته به نوع آن، محاسبه آن‌ها نیز متفاوت است.
حق مردم و بدهی به آنان حتی با شهادت نیز قابل مسامحه نیست و به‌حساب فردی که بهترین سرمایه خود را در راه خدا فدا کرده نیز رسیدگی خواهد شد. در روایتی از حضرت علی علیه‌السلام، درباره دِین و بدهی به مردم چنین آمده است:
«إِیاکُمْ وَ الدَّینَ فَإِنَّهُ مَذَلَّهٌ بِالنَّهَارِ وَ مَهَمَّهٌ بِاللَّیلِ وَ قَضَاءٌ فِی الدُّنْیا وَ قَضَاءٌ فِی الْآخِرَهِ؛ بپرهیزید و دوری گزینید از زیر بار قرض رفتن که خوارکننده انسان در روز است و موجب اندوه و رنج بردن او در شب و یک‌بار گرفتاری پرداختش در این دنیا و یک‌بار گرفتاری دیر پرداختن و یا نپرداختن آن، در آخرت را باعث می‌شود».(۴)
بنابراین بدهکاری به مردم که مورد مذمت هم قرارگرفته می‌تواند دامن‌گیر شهید راه خداوند نیز بشود و درحالی‌که همه گناهان او حتی گناهان بزرگی مانند قضا شدن نماز و... بخشیده می‌شود، باید پاسخگوی بدهی خود به مردم و بازگرداندن حق آن‌ها باشد. به‌عبارت‌دیگر این‌گونه نیست که خداوند با شهادت، حقوق دیگران را نادیده بگیرد، بلکه شهید نیز نسبت به حقوق دیگران مسئول است، البته چنین چیزی هم قابل‌تصور است که خداوند بدهی و دِین شهید را جبران کند و آن‌چنان به صاحب حق ببخشد که او از شهید راضی شود.
پانوشت:
1) . طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۶، ص ۱۲۱.
2) . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۵، ص۵۴.
3) . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۹۴.
4) . ابن‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۳، ص۱۸۲.
موضوع: