سؤال:
همسر حقیر حدود 40 روز قبل به رحمت خدا رفتند. دو تا بچه دارم یک دختر حدودا 3 و یک پسر 9 ساله نگران تربیت فرزندانم هستم. چه راهکاری ارایه می دهید؟ خودم شاغل و معلم هستم تا ساعت 3 بعداز ظهر سر کارم؟ بچه ها به شدت به مادر وابسته بودند و الان خیلی احساس تنهایی و بی تابی می کنند.
پاسخ:
فوت همسرتان را تسليت عرض نموده و از اميدواريم خداوند متعال به شما صبر عنايت نمايد. فوت همسر از مسائلي است كه ضربه ي شديد عاطفي مي تواند به مرد وارد كند و مخصوصا فرزندان شما در حالت بسیار بدی هستند. در این شرایط چاره ای جز مدارا و حذف اشیاء و لوازم مادر نیست زیرا فرزند با هر بار ملاحظه ی آنها بهم میریزد و روحیه خود را از دست می دهد.
برادر عزیز! همانطور كه مي دانيد «از دست دادن»، قسمتي از زندگي هر انساني است؛ از دست‌دادن كار به شكل اخراج؛ از دست‌دادن همسر به شكل جدايي يا طلاق؛ از دست‌دادن دوستان دوران دانشگاه به شكل جشن فارغ‌التحصيلي؛ از دست‌دادن همسايه‌ها به شكل مهاجرت و از همه بزرگ‌تر از دست‌دادن عزيزان به شكل مرگ.
بي شك مرگ عزيزان بالاترين ميزان فشار رواني را براي افراد در پي دارد. به خاطر بزرگ بودن اين فشار رواني، احساس خستگي و فرسودگي به انسان دست مي دهد كه همه اين واكنش ها طبيعي است و نبايد نگران شد. از دست‌دادن يا به قول روان‌شناس‌ها «فقدان» يك عزيز مي‌تواند بر همه حوزه‌هاي ذهن و رفتار ما تاثير بگذارد؛ يعني هم احساسات، هم افكار، هم رفتار و حتي فلسفه زندگي ما را تغيير دهد. خيلي سخت است كه خانه‌اي كه هميشه عزيزي در آن مي‌چرخيده را حالا خالي ببينيم؛ خالي بودني كه معنايش اين است كه ما يك حامي عاطفي و يك برطرف‌كننده نيازهايمان را از دست داده‌ايم.
تاثير فقدان بر ذهن
اولين نوع اين افكار كه زودتر از همه بعد از شنيدن مرگ عزيز به ذهنمان مي‌رسد «ناباوري» است؛ يعني ما اصلا باورمان نمي‌شود كه او را از دست داده باشيم. غير از اين، در مدت سوگواري خيلي مشكل است كه بتوانيم روي يك فكر ديگر متمركز شويم. حل كردن مسائلي كه قبل از فقدان برايمان از آب خوردن هم راحت تر بود، حالا به يك گره وحشتناك تبديل مي‌شود. غير از ناباوري، ممكن است بنشينيد، چشمتان را ببنديد و در ذهن خودتان مجسم كنيد كه فرد از دست رفته زنده است و داريد با او قدم مي‌زنيد و حرف مي‌زنيد و ... ؛ علاوه بر تمام اين احساسات، ممكن است ذهنتان براي مدت زيادي تحت فرمانروايي بلامنازع «فكر به عزيز از دست رفته» قرار بگيرد؛ يعني حجم زيادي از فكرتان همين باشد. البته اين تاثير براي كوتاه‌مدت در دوره سوگواري طبيعي است.
تاثير فقدان بر رفتار
نظم خواب به هم مي‌ريزد. ممكن است شب‌ها اصلا خوابتان نبرد و وقتي هم كه مي‌خوابيد، مرتب در خواب فرد از‌دست‌رفته را ببينيد. ممكن است به اطرافيان و كارهايتان بي‌تفاوت شويد و حوصله هيچ كاري نداشته باشيد و از همه متداول‌تر اينكه گريه كنيد.
لذا احساسات شما در قبال مرگ همسر مهربانتان طبيعي مي‌باشد، ولي نه تا آن حد كه زندگي شما را مختل كند. آنچه كه مهم است اين است كه نبايد اين حوادث ناگوار باعث از دست دادن تعادل فرد شود و به گونه اي باشد كه ديگر نتواند بر زندگي عادي خود براي يك مدت طولاني مسلط باشد و به عبارت ديگر آرامش و طمأنينه كافي را از دست بدهد وگرنه در صورتي كه تأثرات و تألمات ناشي از جدايى و قطع محبت و گسست عاطفى باشد نظير اين كه انسان همسفر، شريك، انيس و محبوبى را از دست بدهد و محزون و غمگين شود اشكالي ندارد، حتي گفته شده مستحب است در مفارقت از مؤمن، براى او بگريند اما اين گريه نبايد به جزع و بىقرارى بيانجامد. همچنين با بررسى تاريخ اسلام به شواهدي درباره حالات روحي اهلبيت عليهم السلام در فراق عزيزان خود برخورد مىكنيم كه مىتواند الگويى مناسب براى هر مسلمان باشد. مثلاً نقل شده كه پيامبر مكرم اسلام در وفات حضرت ابوطالب و نيز همسر خود خديجه كبرى مىگريست و بعدها هرگاه به ياد حضرت خديجه مىافتاد متأثر مىشد و دعا مىكرد: خدايا خديجه را بيامرز يا نقل شده حضرت زهرا سلام الله عليها بر مزار عمويشان حضرت حمزه مىرفت و ساعتها در آنجا عزادارى، گريه و ندبه مى نمود.
راهكارهاي عملي
در حال حاضر براي پذيرش و رها شدن از استرس اين واقعه و بازگشت به زندگي عادي سعي نماييد اين راهكارهاي پيشنهادي را عملي سازيد:
1. واقعيت از دست‌دادن را بپذيريد.
ممكن است ناباوري و خيال‌پردازي‌هاي اول شنيدن خبر به شما كمك كند كه بار اين شوك ناگهاني را راحت تر تحمل كنيد اما زياد در اين خيالات ماندن، ممكن است حتي شما را مبتلا به بيماري‌هاي رواني كند. سعي كنيد اين واقعيت را كه يك عزيز را از دست داده‌ايد بپذيريد. به آرامش بعد از اين توفان فكر كنيد و اين را باور كنيد كه ماهيت زندگي همين است.
2. گريه كنيد.
اگر جلوي گريه نمودن را بگيريد در واقع داريد يك واكنش طبيعي را به يك بيماري مزمن تبديل مي‌كنيد و داغ عزيزتان هميشه تازه مي‌ماند. غير از اين، تخليه‌كردن هيجان‌ها بعدا به شكل بيماري‌هاي روان‌تني مثل زخم معده يا بيماري‌هاي رواني مثل «اختلال استرس پس از سانحه» خودش را نشان مي‌دهد. لذا در هر لحظه كه احساس مي كنيد نياز به گريه داريد به اين بهانه كه بايد صبور باشيد، جلوي اين واكنش طبيعي و سودمند را نگيريد. اگر جلوي ديگران سخت است، در تنهايي گريه كنيد.
3. با زندگي تازه سازگار شويد.
پذيرش زندگي بدون عزيزان از دست رفته سخت است اما با نپذيرفتن چيزي تغيير نمي كند و وضع به حالت قبلي برنمي گردد؛ لذا سعي كنيد زماني را براي فكر نمودن و صحبت با عزيزان از دست رفته كنار بگذاريد ولي بقيه زمان خود را برنامه ريزي نموده و زندگي روز مره خود را ادامه دهيد.
4. زندگي را ادامه دهيد اما فراموش نكنيد.
فكر نكنيد اگر به زندگي عادي تان برگرديد يعني اينكه فرد از دست رفته را فراموش كرده‌ايد و به اين خاطر، احساس گناه كنيد. واقعيت اين است كه مي‌توان زندگي را ادامه داد و ياد عزيز را هم هميشه گرامي داشت. اما از يادآوري ها و نشانه هاي افراطي در مورد فقدان عضو خانواده مثلا عكس ها و خاطرات و... دوري كنيد. مطمئن باشيد اگر با خاطرات زيباي عزيز از دست رفته زندگي كنيد و رنج و سختي هاي او را بويژه در لحظات آخر عمر، فراموش كنيد، با سوگ او بهتر كنار مي آييد.
5. انجام كارهايي براي آرامش روح آنها
با رفتن به زيارت اهل قبور ،خواندن قرآن ، دعا و خيرات و ... مي توان باعث آرامش روح آنها و خودتان شويد.
6. بدانيد كه ياد خداوند كه در قرآن فرموده است «الا بذكر الله تطمئن القلوب (رعد، 38)» مي تواند آرام بخش و تسكين دهنده باشد.
7. به ياد آوردن اين كه اين گونه حوادث براي تمام افراد چه پير و چه جوان و چه كودك و در هر زمان و براي تمام انسان ها در هر پست و مقام و مسؤوليت و داراي هر مقام علمي و عملي و تقوايي باشد رخ مي دهد؛ گفته شده هرگاه انسان اين را دريابد كه مصيبت و گرفتاري و سختي براي تمام افراد هست و يك بلاي عمومي است، سختي بلا و مصيبت وارد شده را مي كاهد «البليه اذا عمت قلت».
8. ذهن خود را از فكر كردن به مساله مرگ عزيزتان منحرف كرده و به اين فكر كنيد كه او در سراي ديگر در تنعم و سرور زندگي مي كند.
9. به جاي دوري از بستگان و دوستان به آنها نزديك شويد. استفاده از گروه‌هاي مذهبي و اجتماعي مختلف در اين زمينه كمك كننده است (مثل موِسسات خيريه و غيره.) به اين جمله توجه داشته باشيد كه ما در خلوت خود اندوهگين مي‌شويم اما در اجتماع است كه اين اندوه التيام پيدا مي‌كند. افرادي كه بدون قضاوت، شنونده خوبي هستند و به شما خوب گوش مي‌دهند بهترين‌ها هستند تا با آنها معاشرت كنيد.
10. ورزش كنيد چون خلق شما را بهتر مي‌كند. ممكن است اشتها و خواب شما هم تحت تاثير قرار بگيرد و بايد مواظب خودتان باشيد. مواد مغذي و كم حجم در اين دوران بسيار مفيد هستند.