سؤال:
آیا انسان پس از شناخت خود، به شناخت خدا می‌رسد یا همین که خود را شناخت، خدايش را شناخته است؟
پاسخ:
کسی که خود را بشناسد، خدای خود را هم شناخته است. به تعبیری یکی از راه‌های خدا شناسی از طریق خود شناسی است که امیر المومنین علی علیه السلام دربیانی فرمودند: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» (1)
حضرت علامه حسن زاده آملی حفظه الله تعالی «رسالهاى در بيان اين حديث كه از غرر احاديث است نوشته است كه تاكنون بيش از نود وجه معانى آن را در آن رساله گردآورده است؛ و آن را يكى از كلمات كتاب هزار و يك كلمه قرار داده است» [2]
مثلا:
1- همان طو رکه مدبر بدن واحد است، مدبر عالم هم واحد است.
2-همان طور که نفس در یک مکان خاص، مثل جزئی خاص از اجزاء بدن قرار ندارد، بلکه با همه اجزاء است، حق تعالی هم مکان خاصی ندارد . بلکه با همه موجودات است[هو معکم اینما کنتم]
3-همان طور که نفس در بدن لا تدرک بالابصار و لا تحس بالحواس، حق تعالی نیز با ابصار ظاهری و حواس ظاهری، ادراک نمی شود
4-همان طور که این بدن در تحریک و تدبیرش نیاز به مقوم دارد که نفس باشد، این عالم عظیم نیز احتیاج به مقوم دارد که حق تعالی باشد
5-همان طو ر که می شود کار یکی از قوای نفس را هم به نفس نسبت داد و هم به خود قوه، در مورد حق تعالی هم می شود کار مظاهر را هم به خود آن مظاهر نسبت داد و هم به حق تعالی
منابع:
1. آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 588.
2. حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، کلمه