پرسش:
گفته می شود بحث هایی مانند جدال بدون علم، گمراه کننده هستند. لطفا بفرمایید چه بحث هایی گمراه کننده هستند؟
پاسخ:
بحث کردن و مجادله دو صورت دارد. یا برای رسیدن به حق و آگاهی ست که مجادله ی احسن نامیده می شود؛ و یا صرفا به منظور کوبیدن و تحقیر طرف مقابل انجام شده و جدال به باطل است. در منابع دینی و روایات از مراء و جدال به باطل نهی شده. در حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْیَدَعْ الْمِراءَ : هرکس به آبروى خویش علاقمند است، مجادله و ستیزه جوئى را ترک کند». (۱) همچنین در جای دیگری فرموده اند: «إِیّاکُمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَإِنَّهُما یَمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَى الإِخْوانِ، وَ یُنْبِتُ عَلَیْهِمَا الْنِّفاَقَ! : از مجادله و ستیز در گفتگو بپرهیزید!، زیرا این دو، دلهاى برادران دینى را نسبت به یکدیگر بیمار و مکدّر مى کند، و بذر نفاق را پرورش مى دهد». (۲)
«آیت الله مکارم شیرازی» در رابطه با جدال به باطل فرموده اند: «یکى از مفاسد بزرگ جدال به باطل این است که، طرفین در انحراف و اشتباه خود سخت تر و راسخ تر مى شوند، زیرا هر کدام تلاش مى کند براى اثبات مقصود خود، به هر دلیل باطل متشبث شود، و تا آنجا که مى تواند، سخنان حقِ طرف را نادیده بگیرد، و یا با دیده عدم رضا و قبول بنگرد، و این خود موجب تقویت اشتباه و کج روى است. چرا که این گونه پرخاشگرى ها که غالباً عارى از اصول صحیح بحث و استدلال است، روح لجاجت و تعصب را در افراد، تقویت مى کند، تا آنجا که هر کدام مى خواهد براى غلبه بر دیگرى، از هر وسیله حتى دروغ و تهمت و بى حرمتى استفاده کند، و این کار، نتیجه اى جز کینه توزى و پرورش بذرهاى نفاق در دلها نخواهد داشت». (۳)
اما بحث کردن و جدال در جایی که برای رسیدن به علم و آگاهی انجام شود، نه تنها چیز بدی نیست، بلکه در اسلام حتی سفارش هم شده. خداوند متعال به پیامبرش (صلى الله علیه و آله و سلم) دستور مى دهد: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ: با آنها به روشى که نیکوتر است مجادله و گفتگو کن». (۴) در روش مجادله به احسن، هدف پیروزی بر طرف مقابل و تحقیر او نیست؛ بلکه بیانِ حق و آگاهی دادن به مخاطب است.
در تاریخ نقل شده که یکى از دوستان امام صادق (علیه السلام) بنام «طیّار» (حمزة بن محمّد) مى گوید: به امام عرض کردم: «بَلَغَنِى أَنَّکَ کَرِهْتَ مُناظَرَةَ الْنّاسِ: به من خبر رسیده که شما از مناظره کردن با مخالفان ناخشنود هستید. امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «أَمّا مِثْلُکَ، فَلایَکْرَهُ، مَنْ إِذا طارَ یُحْسِنُ أَنْ یَقَعَ وَ إِنْ وَقَعَ یُحْسِنُ أَنْ یَطِیرَ، فَمَنْ کانَ هذا لا نَکْرَهُهُ: اما کسى که چون تو باشد، عیبى ندارد، از کسانى که وقتى پرواز مى کنند و اوج مى گیرند به خوبى مى توانند بنشینند، و هنگامى که مى نشینند به خوبى مى توانند پرواز کنند و اوج گیرند، کسى که چنین باشد ما از مناظره او ناخشنود نیستیم». (۵)
بنابراین بحث و جدلی مورد تایید اسلام است که اولا در امور علمی و به منظور رسیدن به حق بوده؛ و ثانیا با علم کافی و تسلط بر بحث انجام شود.
پی نوشتها:
۱. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۱۰، ص ۵۰۵
۲. همان؛ ج ۹؛ ص ۵۳۴
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج ۲۰، ص ۳۲
۴. سوره نحل، ۱۲۵
۵. میزان الحکمه، همان، ج ۱۲؛ ص ۲۵۷.