پرسش:
لطفا در مورد اختلالِ شخصیّت اسکیزوئید و اختلال اسکیزوتایپال توضیح دهید و بگویید افراد مبتلا به هر یک از این اختلالات چه ویژگی هایی دارند.
پاسخ:
«شخصیت» الگوی با دوامِ درک محیط و دیگران، برقراریِ ارتباط با آنها و فکرکردن به آنها است؛ این الگو بیشتر تعاملات و تجربه های فرد را تعیین می کند. بیشتر افراد می توانند ویژگی های شخصیتیِ خود را به گونه ای انعطاف پذیر به کار گیرند و پاسخ های خود را با نیازهای موقعیت تنظیم کنند. اما برخی افراد به گونه ای انعطاف ناپذیر، ویژگی های شخصیتی را از خود بروز می دهند. این افراد به احتمال زیاد به «اختلالات شخصیت» دچار هستند. در افراد مبتلا به اختلالات شخصیت، شیوه های مخصوصِ پاسخ دهی به صورت الگوی ثابتی در می آید که تواناییِ رفتارکردن و عمل نمودن به صورتی رضایت بخش را مختلّ می نمایند. این الگوهای ثابت به گونه ای آشکار با فرهنگِ فرد تفاوت دارند و به ناراحتی منجر می شوند.
این دو مورد که شما در سؤالتان مطرح کردید، هر دو جزو اختلالات شخصیت هستند.
اختلال شخصیت اسکیزوئید: افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید، نسبت به روابط اجتماعی بی تفاوت هستند و دامنه بسیار محدودی از تجارب و ابراز هیجانات دارند. این افراد ترجیح می دهند به جای معاشرت با دیگران، در دنیای خودشان سیرکنند و به گونه ای هستند که هیچ تمایلی برای پذیرش یا محبت از دیگران، حتی از سوی خانواده شان ندارند. دیگران آنها را به صورت سرد، کناره گیر و منزوی در نظر می گیرند. با وجود این، فرد مبتلا به اختلال اسکیزوئید از احساسات و افکار دیگران اطلاعی ندارد و معمولا نسبت به آنها بی تفاوت است.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید در زندگیِ شان به دنبال موقعیت هایی هستند که کمترین تعامل را با دیگران در بر داشته باشند. عده ای از این افراد که کار می کنند، به سوی مشاغلی می روند که در آنها تمام ساعات کاریِ خود را در تنهایی بگذرانند. این افراد به ندرت ازدواج می کنند و ترجیح تنها زندگی کنند. آنها روابط صمیمی را دوست ندارند و از آن لذت نمی برند. انزوایِ خودخواسته یِ این افراد و محدودیت های هیجانیِ شان برای عملکردِ اجتماعیِ آنها سازگارانه نمی باشد.
یک مورد اختلال شخصیت اسکیزوئید:
جَک نگهبان امنیتی شبانه در یک شرکت است. او شغلش را دوست دارد. چون می تواند بدون هر گونه مزاحمت در دنیای خودش باشد. او از هر گونه تلاش برای یافتنِ شغلی که با دیگران تعامل داشته باشد خودداری می نماید. جک سال ها در یک سوئیت کوچک زندگی می کند. او تلویزیون ندارد و از هر رفت و آمدی با همسایه هایش خودداری می نماید. همسایه ها او را مردی بسیار سرد و منزوی می دانند. وقتی برادرِ جک فوت کرد، او در مراسم تدفینش شرکت نکرد؛ چون نمی خواست ابراز همدردیِ اقوام ناراحتش کند.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال در خودپنداره خود دچار سردرگمی و تحریف می باشند. این افراد معیارهای روشنی که با آن رفتارشان را مورد ارزیابی قرار دهند. آنها در درک خودپنداره و انگیزشِ خود و نیز شناختنِ انگیزه ها و رفتارهای دیگران مشکل دارند. این افراد سردرگمی که در مورد خودشان و دیگران احساس می کنند را به بی اعتمادی ربط می دهند و این باعث می شود در برقراریِ ارتباط های نزدیک مشکل داشته باشند و از روابط صمیمی دوری کنند. آنها عاطفه محدودی دارند و به کناره گیری از دیگران تمایل دارند و حالت عاطفیِ منفی را به صورت سوءظنّ شدید ابراز می کنند. امکان دارد افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال عقاید عجیب و غریب، تجربیات غیرعادّی یا تفکر سحرآمیز داشته باشند که با هنجارهای فرهنگیِ شان مطابقه ندارد. مثلا ممکن است به خرافات، غیب بینی، تله پاتی یا حسّ ششم عقیده زیادی داشته باشند ممکن است عقاید عجیب این عده در رفتار یا ظاهرشان آشکار شود؛ به گونه ای که رفتار یا ظاهرشان برای دیگرانْ عجیب، نامتعارف یا غیرعادی به نظر برسد.
یک مورد اختلال شخصیت اسکیزوتایپال:
جوْ جوانِ بیست ساله بیکاری است که با خانواده اش زندگی می کند و بیشتر وقتش را به دیدن تلویزیون یا خیره شدن به آسمان می گذارند. او می گوید که خیلی وقت ها احساس می کند که خودش را در صفحه تلویزیون می بیند. جوْ شغل های متعددی داشته؛ اما در هیچ کدام بیشتر از یک ماه دوام نیاورده است. او از آخرین کارش اخراج شد؛ زیرا چند مشتری از او شکایت کرده بودند که با اصطلاحات مبهم درباره چیزهای نامربوط با آنها صحبت کرده است. جو فکر می کند که مردم او را دوست ندارند؛ اما دلیل آن را نمی داند. او از تنهایی ناراحت است؛ ولی برای برقراری ارتباط هیچ تلاشی نمی کند.
نکته بسیار مهم: دقت کنید که تشخیص اختلالات شخصیت، کاری بسیار تخصصی است و با دیدن یکی دو ویژگی در یک فرد نمی توان سریع به او برچسبِ یک اختلال را زد. متخصصان روانشناسی برای تشخیص اختلالات شخصیت، از فرد مشکوک به داشتن این اختلالات آزمون های استانداردی می گیرند. یکی از این آزمون ها «پرسشنامه چند محوریِ بالینیِ میلون3(MCMI3)» می باشد که تعداد زیادی از اختلالات شخصیت و بیماری های روانشناختی را مورد ارزیابی قرار می دهد. افراد متخصص در زمینه اختلالات شخصیت، با استفاده از نتایج پرسشنامه میلون و مصاحبه تخصصی به تشخیصِ اختلالات شخصیت اقدام می نمایند.