آیا این دو مطلب با هم تعارض ندارند؟

پرسش: روایتی از امام باقر علیه السلام وجود دارد که می فرماید: «مَن كَانَ ظاهِرُه أَرجَح مِن بَاطِنِه، خَفَّ مِیزانه»؛ هر كس ظاهرش از باطنش بهتر باشد، ترازوی اعمالش سبک می‌شود.
از طرف دیگر گفته می شود ظاهر بر باطن تاثیرگزار است و کسی که می خواهد باطنش را اصلاح کند باید در ظاهر خود را شبیه صالحان نماید.
آیا این دو مطلب با هم تعارض ندارند؟
 

پاسخ: برای اینکه تعارض ظاهری که در میان این دو مطلب وجود دارد برطرف شود می بایست تحلیل دقیق تری از آن دو داشته باشیم. صاحب وسائل الشیعه روایت امام باقر علیه السلام را در بابی تحت این عنوان نقل کرده است:

بَابُ تَحْرِيمِ قَصْدِ الرِّيَاءِ وَ السُّمْعَةِ بِالْعِبَادَة؛ باب حرمت نیت ریایی در عبادت و انجام عبادت به قصد شنیدن دیگران

این عنوان نشان میدهد سبک شدن میزان اعمال نیک در قیامت برای کسی است که به خاطر ریاکاری ظاهر او بهتر از باطنش باشد. در این باب روایات دیگری نیز وجود دارد که همین معنا را ثابت میکند.

امام صادق(علیه السلام) میفرماید:
«مَنْ أَظْهَرَ لِلنَّاسِ مَا يُحِبُّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَارَزَ اللَّهَ بِمَا كَرِهَهُ لَقِيَ اللَّهَ وَ هُوَ مَاقِتٌ لَهُ؛ هر كه به مردم نشان دهد آنچه خدا دوست دارد و به خدا نشان دهد آنچه خدا ناپسند دارد، خدا را ملاقات كند در حالى كه او را دشمن داشته باشد.(1)

اما مطلب دوم بنابر یک مبنای انسان شناسی است. انسان دارای ساحات وجودی مختلف است که این ساحات بر یکدیگر تاثیر و تاثر دارد. بنابراین یک رفتار حتی اگر به سختی انجام شود میتواند در نهادینه کردن آن در فرد کمک کند. مثلا فردی است روحیه و صفت سخاوت را ندارد اما در عین حال به او توصیه میشود بر خلاف میل درونی صدقه دهد و سخاوت به خرج دهد. این کار باعث میشود به مرور زمان سخاوت برای او آسان تر شود و به فردی سخاوتمند تبدیل شود.

اما تفاوت این مسئله با مسئله قبلی در دو چیز است.

در حالت قبلی فرد به قصد ریا و در منظر و مرئای دیگران خود را متعبد به رفتارهای زیبا میکند. اما در این حالت فرد به نیت درونی کردن یک صفت و به خاطر درستی آن و به هدف نهادینه کردن آن در خود این کار را انجام میدهد.

تفاوت ظاهر و باطن در فرض اول به این است که در باطن به طور کلی اعتقادی به آن عمل ندارد. اما در حالت دوم پشتوانه و زمینه آن را در درون ندارد.

پی نوشت ها:
1. شیخ حرعاملی، محمدبنحسن(1104ق)، وسائلالشیعة، قم، موسسه آل البیت، ج‏1، ص64.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64938&p=1016028&viewfull=1#post10...