پرسش:
وقتی به طنزهای هنری و شوخی های میان مردم نگاه می کنیم، می بینیم عنصر اصلی در آن دروغ است. آیا واقعا دروغی که مخاطب می داند دروغ است و به قصد خنده آوری گفته میشود اشکال ندارد؟
پاسخ: دروغ شوخی ممکن است دو حالت کلی داشته باشد. در یک حالت مخاطب و یا برخی از افرادی که آن را می شنوند به دروغ بودن آن پی نمی برند و آن را جدی و مطابق با واقع تلقی میکنند. چنین دروغی بدون هیچ تردید در حکم دروغ جدی و حرام است. چراکه هم سخن خلاف واقع است و هم فریب دیگری و القای خلاف واقع به او. به عنوان مثال فردی منتظر آمدن مسافری است. اگر به شوخی به او گفته شود مسافرت آمده است تا باور کند و عکس العمل او باعث خنده دیگران شود دروغ و حرام محسوب میشود.
در حالت دوم دروغ به گونه ای در قالب طنز و شوخی و همراه با قرائن گفته می شود که همه متوجه می شوند که قصد گوینده، شوخی و خنده آوری است و قرار نیست پیام او باور شود. در مورد چنین دروغی در روایات اسلامی مذمت زیادی وارد شده است تا آنجا که برخی از علما از آن استنباط حرمت نموده اند. اما مشهور فقها چنین دروغی را حرام نمی شمرند. اگرچه بر مذمت و نادرستی آن اتفاق نظر وجود دارد.
امام خمینی(رضوان الله علیه) در چهل حدیث می‌فرماید:
«و از امورى كه انسان بايد ملتفت آن باشد اين است كه دروغ به عنوان شوخى و مزاح هم در اخبار از آن تكذيب شده است و تشديد در امر آن گرديده، و علما فتواى به حرمت آن نيز می دهند. چنانچه صاحب وسائل، رحمه اللّه، در عنوان باب، كه مطابق فتواى اوست، فرموده: «باب تحريم الكذب في الصغير و الكبير و الجدّ و الهزل عدا ما استثنى.
و از كافى شريف سند به حضرت باقر، (عليه السلام)، رساند كه فرمود حضرت على بن الحسين، (عليهما السلام)، به فرزندان خود می فرمود: «بپرهيزيد از دروغ كوچك و بزرگ در تمام سخن هاى خود، چه جدّى باشد يا شوخى، زيرا كه انسان اگر در امر كوچك دروغ گفت، جرئت پيدا می كند بر امر بزرگ. آيا نمی دانيد كه پيغمبر خدا، (صلّى اللّه عليه و آله)، فرمود كه «بنده خدا راستى را پيشه خود می كند تا آنكه خداوند او را صدّيق می نويسد، و دروغ سرايى را پيشه خود می كند تا آنكه خداى تعالى او را كذّاب می نويسد.»
و در كافى سند به جناب اصبغ بن نباته رساند، قال قال أمير المؤمنين، (عليه السّلام): لا يجد عبد طعم الإيمان حتّى يترك الكذب هزله و جدّه. «نمی چشد بنده اى مزه ايمان را، مگر آنكه ترك كند دروغ را در شوخى و جدّى.» و در وصاياى رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، به حضرت ابا ذر غفارى است: يا أبا ذرّ، ويل للّذى يحدّث فيكذب ليضحك به القوم. ويل له، ويل له. «واى بر كسى كه نقل كلامى كند به دروغ تا مردم بخندند به آن. واى بر او، واى بر او.»(1)
روایاتی که مرحوم امام(ره) در این عبارت نقل کردند نشان می‌دهد که حتی اگر دروغ شوخی حرام نباشد می‌تواند به تدریج انسان را به دروغ جدی وا دارد. همچنین دروغ حتی در قالب شوخی، اجازه نمی‌دهد لذت ایمان چشیده شود.
پی نوشت:
1. روح الله خمینی، شرح چهل حدیث، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، بیست و چهارم، 1380، ص ۴۷۲ و 473.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=64808&p=1015762&viewfull=1#post10...