پرسش:
با توجه به عوارض داروها و عمل های جراحی آیا درآمد پزشکان طب جدید و داروسازان حلال است؟
پاسخ:
طب به عنوان یک علم و طبابت به عنوان یک فن و حرفه در روایات اسلامی به رسمیت شناخته شده است. علم پزشکی و موفقیت آن در درمان بسیاری از بیماری ها نیز حقیقتی غیر قابل انکار است. اما هر شغل و حرفه ای میتواند گرفتار آفات و آسیب هایی شود و حرفه پزشکی و پزشکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. طبق روایات اسلامی حلیت و حرمت درآمد یک شغل وابسته به حلال بودن و یا حرام بودن کارهایی است که یک فرد در آن شغل انجام میدهد.
امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:
«فَكُلُّ مَا يَتَعَلَّمُ الْعِبَادُ أَوْ يُعَلِّمُونَ غَيْرَهُمْ مِنْ صُنُوفِ الصِّنَاعَات ........... فَلَيْسَ عَلَى الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ إِثْمٌ وَ لَا وِزْرٌ لِمَا فِيهِ مِنَ الرُّجْحَانِ فِي مَنَافِعِ جِهَاتِ صَلَاحِهِمْ وَ قِوَامِهِمْ بِهِ وَ بَقَائِهِمْ وَ إِنَّمَا الْإِثْمُ وَ الْوِزْرُ عَلَى الْمُتَصَرِّفِ بِهَا فِي وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ الْحَرَام؛ هر گونه صنعتى كه بندگان فراگيرند يا به ديگران آموزش دهند از قبيل: نويسندگى، حسابدارى، بازرگانى، زرگرى، زين سازى، ساختمان [سازى]، بافندگى، لباسشويى، دوزندگى، ساختن انواع صورتها و جز صورتگرى از جانداران، ساختن انواع ابزار و آلات كه مورد نياز بندگان است و براى آنان سودآور و مايه ماندگارى و راحتى زندگانى است. ساختن و آموختن و به اجرا درآوردن همه اينها براى خود يا ديگرى، حلال است و گرچه از اين صنعتها و اين ابزار و آلات در جهت فسادگسترى و گناهان گوناگون استفاده شود و مورد استفاده حقّ و باطل- هر دو- قرار گيرد ولى ساخت و آموزش آن هيچ اشكالى ندارد. مانند نويسندگى كه [امكان دارد] در جهت فسادگسترى و فتنه انگيزى به كار گرفته شود از قبيل: تقويت در جهت يارى رساندن به كارگزاران حكمرانان ستمگر. همچنين است استفاده از كارد، شمشير، نيزه، كمان و امثال اينها از انواع ابزار و آلات كه بسا در راه صلاح و خير، هم در راه فساد به كار گرفته می شود و در هر دو مورد قابل استفاده می تواند باشد؛ لذا ياد دادن و ياد گرفتن و مزد ستاندن بر آن و در آن و انجام دادن آن و در آن، براى كسى كه در او جهات صلاح باشد بلا مانع است ولى بر همگان حرام است كه آن را به شكلى در بياورند تا در جهت فساد و زيان به كار رود. بر استاد و شاگرد اين صنعتها گناه و بازخواستى نيست؛ زيرا در آنها منافع جهات صلاح رجحان دارد و پايندگى و ادامه زندگى نوع مردم وابسته به آنهاست. همانا گناه و وزر و وبال آن فقط شامل كسى می شود كه آنها را در راه هاى فساد و حرام به كار می گيرد».(1)
بنابراین سوء استفاده یک پزشک از موقعیت شغلی خود و یا تجویز حرام تنها باعث حرمت درآمد خود او می شود نه اینکه به طور کلی درآمد پزشکی را حرام کند. به عنوان نمونه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:
«مَن تَطَبَّبَ و لا يُعلَمُ مِنهُ طِبٌّ قَبلَ ذلكَ فهُو ضامِنٌ؛ كسى كه بدون داشتن پيشينه پزشكى طبابت كند ، ضامن است».(2)
زمانی می توان به طور کلی درآمد حرفه پزشکی و یا داروسازی را از لحاظ شرعی حرام دانست که نوع تجویزها و یا داروهای پزشکی و یا عمل های جراحی را حرام و مضر معرفی کرد. چیزی که به هیچ عنوان ثابت نیست.
یکی از نکاتی که به آن اشاره کردید داشتن عوارض داروها و عمل های جراحی است. اگر این عوارض در حدی باشد که بیش از خاصیت درمانگری آن دارو باشد و به قول معروف ضررش بیش از نفعش باشد خوردن آن اشکال دارد و به دنبال آن تجویز کردن آن نیز جایز نیست. اما اگر ضررش کمتر از نفعش باشد و درمان بیماری منحصر در استفاده از آن باشد استفاده نکردن از آن اشکال دارد.
امام باقر(علیه السلام) در حدیثی میفرمایند: «آخِرُ الدَّوَاءِ الْكَی؛ آخرین راه درمان داغ گذاشتن است.»(2)
طبیعی است که داغ گذاشتن و قطع عضو و .... عوارض دارد. اما گاهی به خاطر مصالح مهم تر واجب می شود.
پی نوشت ها:
1. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسین، ص335.
2. کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ع‍لاء ال‍دی‍ن ع‍ل‍ی ال‍م‍ت‍ق‍ی بن ح‍س‍ام ال‍دی‍ن ال‍ه‍ن‍دی،(المتوفى: 975هـ)، المحقق: بكري حيانی و صفوة السقا، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة،ج10، ص32.
3. مجلسی، محمد باقر(1110ق)، بحار الانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، ج59، ص118.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=64547&p=1012327&viewfull=1#post10...