در حین نماز حالت اضطراب شدیدی به من دست داد

پرسش:

من دو سال نماز قضا از دوران نوجوانی داشتم. نذر کردم که اگر مشکلم برطرف شود ظرف مدت یک سال، تمام نماز قضاها را به جا آورم و برای اینکار برنامه ریزی کردم که هر روز، به اندازه سه روز نماز قضا بخوانم. بعد تصمیم گرفتم که نمازهایم را با توجه و تمرکز کامل بخوانم و فقط به خدا فکر کنم. امروز در حین نماز حالت اضطراب شدیدی به من دست داد و حس کردم سرم خالی شده و بدنم یخ کرده. مجبور شدم نماز را رها کنم. نمی دانم به نفسم فشار آمده یا کار شیطان است و می خواهد من را از انجام وظیفه ام منصرف کند. آیا ممکن است نفس در اثر نماز زیاد آسیب ببیند؟ لطفا راهنمایی کنید.


پاسخ: در اینکه شیطان همیشه و با تمام قوا در انحراف انسان و جلوگیری از رسیدن او به سعادت می کوشد، شکی نیست. اما اینکه پیدا کردن چنین حالی برای شما به طور قطع کار شیطان باشد، معلوم نیست. احتمال بیشتر اینست که برای جمع کردن حواس و تمرکز پیدا کردن، به طور ناگهانی و به مقدار زیاد به ذهنتان فشار وارد کرده اید و اینکار برای ذهنتان سنگین بوده و به لحاظ فیزیکی دچار چنین حالتی شده اید.

توجه بفرمایید که انسان برای رسیدن به کمال، باید تا حدی به نفسش فشار وارد کند. نه فشار بیش از حد و بدون کنترل! اما نابرده رنج هم گنج میسر نمی شود. هر کاری سختی های خاص خودش را دارد و اگر قرار است نفس انسان رام شود، باید از حالت آسودگی خارج شده و کم کم رنج زحمت و سختی را بچشد. اینکار حتما در ابتدا سخت است، اما از آنجائی که نیروی قوی و بی انتهائی مثل پروردگار در کنار انسان بوده و در این راه او را یاری می کند، کم کم سختی کار کم شده و لذت عبادت، جای رنج را خواهد گرفت. این وعده قطعی خداوند به مومنینی ست که در راه رسیدن به او تلاش می کنند: «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ؛ اگر خدا را یاری کنید او شما را یاری خواهد کرد و ثابت قدمتان خواهد ساخت.» (۱)

حضور قلب در نماز:
در عین حال برای به دست آوردن حضور قلب در نماز لازم نیست که فشار بیش از حد به مغزتان وارد کنید. در این مورد از اساتید و عرفای بزرگ سفارشات زیادی نقل شده و راهکارهای ساده ای ارائه شده که احتمالا حداقل برخی از آنها را شنیده اید. در کتاب برگی از دفتر آفتاب که به شرح حال آیه الله بهجت (رحمه الله علیه) پرداخته شده هم مواردی بیان شده.

برای مثال «آقای غرویان می نویسد از محضر آیت الله بهجت سؤال شد: حاج آقا، عمرمان گذشت و دارد مى گذرد، امّا هنوز لذتى از عبادت و به خصوص نمازمان احساس نکرده ایم، به نظر شما چه باید بکنیم که ما نیز اقلاًّ اندکى از آنچه را که ائمه و پیشوایان معصوم علیهم السّلام فرموده اند، بچشیم؟ معظّم له در حالى که سر را تکان مى داد فرمود: آقا، عامّ البلوى است! این دردى است که همه گرفتاریم! عرض شد: آقا، به هر حال مراتب دارد و مسئله نسبى است. بعضى همچون شما مراتب عالى دارید و ماها هیچى نداریم، ماها چه باید بکنیم؟ باز در جواب فرمود: شاید من مرتبه شما را تمنّا کنم. عرض شد: حاج آقا مسئله تعارف در کار نیست و یک واقعیتى است. باز ایشان در جواب با فروتنى و تواضع خاصّى فرمودند که: عَمَّتُک مِثْلُک! و مرادشان از این ضرب المثل این بود که من هم مثل شما هستم. به هر حال پس از چند بار اصرار فرمودند: این احساس لذّت در نماز یک سرى مقدمات خارج از نماز دارد، و یک سرى مقدمات در خود نماز. آنچه پیش از نماز و در خارج از نماز باید مورد ملاحظه باشد و عمل شود این است که انسان گناه نکند و قلب را سیاه و دل را تیره نکند؛ معصیت روح را مکدّر مى کند و نورانیت دل را مى برد؛ و در هنگام خود نماز نیز انسان باید زنجیر و سیمى دور خود بکشد تا غیر خدا داخل نشود. یعنى فکرش را از غیر خدا منصرف کند و توجّهش به غیر خدا مشغول نشود؛ و اگر به طور غیر اختیارى توجّهش به جایى منصرف شد، به محض التفات پیدا کردن، باید قلبش را از غیر خدا منصرف کند.



آقاى قدس یکى از شاگردان آیت الله بهجت نیز مى گوید: روزى از آقا پرسیدم آقا، چه کار بکنم در نمازم حضور قلب بیشتر داشته باشم؟ آقا ابتدا سر به پایین افکند سپس سرش را بلند کرد و فرمود: روغن چراغ کم است. من به نظر خودم از این جمله این معنى را فهمیدم که یعنى معرفت کم است و ایمان قلبى و باطنى ضعیف است؛ و گرنه ممکن نیست با شناخت کافى، قلب حاضر نباشد.



آیت الله محمّد حسن احمدى فقیه یزدى نیز مى گوید: گاهى از آقا سؤال مى کردند: چه کنیم در نماز حضور قلب داشته باشیم؟ و ایشان دستورالعمل هایى مى فرمودند، یکى از آنها این بود که مى فرمود: وقتى وارد نماز مى شوید هنگام خواندن حمد و سوره به معناى آن توجه کنید تا ارتباط حفظ شود.



استاد خسروشاهى نیز مى گوید: روزى از آیت الله بهجت سؤال شد: در هنگام نماز چگونه مى توانیم حضور قلب را در خودمان به وجود بیاوریم؟ فرمودند: یکى از عوامل حضور قلب این است که در تمام بیست و چهار ساعت باید حواسّ (باصره، سامعه و ...) خود را کنترل کنیم؛ زیرا براى تحصیل حضور قلب باید مقدماتى را فراهم کرد، باید در طول روز گوش، چشم و همچنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم و این یکى از عوامل تحصیل حضور قلب مى باشد.



در جاى دیگر شخص دیگرى از محضرشان مى پرسد: براى اینکه در انجام فرمان الهى مخصوصاً نماز با خشوع باشیم چه کنیم؟ و ایشان در جواب مى فرماید: در اوّل نماز، توسل حقیقى به امام زمان (عجل الله تعالى) فرجه کنید، و عمل را با تمامیّت مطلقه انجام بدهید.



همچنین شخص دیگر مى پرسد: براى حضور قلب در نماز و تمرکز فکر چه باید کرد؟ و ایشان مرقوم مى فرماید: بسمه تعالى؛ در آنى که متوجّه شدید، اختیاراً منصرف نشوید.» (۲)



پی نوشت:
۱. سوره محمد، ۷
۲. منبع: باقی زاده، رضا؛ برگى از دفتر آفتاب (شرح حال شیخ ‌السالکین حضرت آیت اللّه العظمى بهجت)؛ قم ۱۳۷۹

http://www.askdin.com/showthread.php?t=63788&p=1000216&viewfull=1#post10...