نحوه شهادت امام صادق (ع)چگونه بود؟

پرسش:
نحوه شهادت امام صادق (ع)چگونه بود؟ عامل آتش سوزی خانه آن حضرت چه کسی بود؟


پاسخ:
عامل منصور دوانقی در مدینه به نام جعفر بن سلیمان بن علی بن عبدالله بن عباس به دستور منصور، امام صادق علیه السلام را با انگور زهر آلود مسموم نمود. وی از سال 147 تا سال 149 قمری والی و کارگزار منصور دوانقی در مدینه بود و در زمان حکمرانی وی امام صادق در سال 148 قمری به شهادت رسید.[1]
طبق نظر برخی از مورخین شخصی که خانه امام صادق علیه السلام را به اتش کشید حسن بن زید بن حسن علیه السلام بود.
حسن بن زید گرایش شدیدی به بنی عباس داشت.[2] او کسی بود که عباسیان را با پوشیدن لباس سیاه همراهی نمود و شعار سیاسی انان را اختیار نمود.[3] حسن بن زید در تعامل با بنی عباس بر علیه پسر عموهای خود (اولاد حسن مثنی) جاسوسی کرده و اخبار انان را به گوش منصور دوانقی میرساند.[4]

او اعتقادی به امامت امامان شیعه نداشت همچنین سه خلیفه نخست را قبول نداشت.[5] او بر ضد محمد بن عبدالله ( نفس زکیه) جاسوسی مینمود و منصور دوانقی را بر علیه نفس زکیه تحریک میکرد.[6] حسن بن زید از عبدالله بن حسن ( پدر نفس زکیه) میخواست که او فرزندش را تسلیم منصور کند.[7] فرزندان حسن مثنی دل خوشی از او نداشته و او را نفرین کرده خواهان انتقام الهی از او بودند.[8]
پس از شهادت امام صادق علیه السلام به علت خوش خدمتیهای حسن بن زید به حکومت بنی عباس، منصور دوانقی در سال 150 قمری او را به حکومت مدینه منصوب نمود.[9] وی به مدت 5 سال بر مدینه حکم راند. در این سال منصور بر او خشمناک شد. او را از حکومت مدینه عزل نمود. همه اموالش را مصادره نمود و او را در بغداد به زندان افکند.[10] وی در زمان مهدی عباسی آزاد شد.[11] حسن بن زید در سال 168 و در سن 80 سالگی در حاجز نزدیکی مدینه درگذشت.[12]

ماجرای آتش زدن خانه امام صادق علیه السلام
با تتبع در منابع ظاهرا این مطلب فقط در منابع شیعه آمده است و در منابع اهل سنت چنین مطلبی وجود ندارد. اولین کسی که این مطلب را بیان نموده است مرحوم کلینی در اصول کافی است. به روایت کلینی حسن بن زید هنگامی که والی حرمین (مکه و مدینه) بود، به دستور منصور عباسی، خانه امام صادق(ع) را آتش زد. در و دهلیز خانه امام(ع) در آتش سوخت و امام(ع) درحالی که از میان آتش عبور می‌کرد، از خانه خارج شد و گفت: من فرزند اَعراق الثَّرَی (لقب حضرت اسماعیل) هستم؛ من فرزند ابراهیم خلیل الله هستم.[13]
منابع دیگری به این موضوع اشاره نمودند که به نظر میرسد از اصول کافی برداشت کردند از جمله : ابن حمزه طوسی در الثاقب فی المناقب،[14] ابن شهرآشوب در مناقب،[15] هاشم بحرانی در حلیة الابرار[16] و شیخ حر عاملی در اثبات الهداة[17]

نکته قابل تامل این است که قدری این ماجرا مخدوش به نظر میرسد زیرا حکمرانی حسن بن زید بر شهر مدینه پس از شهادت امام صادق علیه السلام و به سال 150 باز میگردد در حالی که امام صادق علیه السلام در سال 148 به شهادت رسیدند و در آن دوره حسن زید والی مدینه نبود. مگر اینکه بگوییم جریان احراق بیت امام، قبل از حکمرانی حسن بن زید بر مدینه شکل گرفته باشد.


منابع:
[1] . اسد حیدر، الامام الصادق والمذاهب الاربعه، ج 1 ص 148، دارالتعارف، بیروت، 1422ق

[2] . ابن اثیر، الکامل، ج 6 ص 80

[3] . ابن عنبه، عمدة الطالب، ص 65

[4] . همان

[5] . شوشتری، قاموس الرجال، ج 3 ص 248

[6] . ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ترجمه ج 1 ص 310، میگفت من از جانب محمد اطمینان ندارم و بعید نمیدانم روزی او بر علیه حکومت تو شورش کند

[7] . همان

[8] . ابن اثیر، الکامل ج 5 ص 514

[9] . تایخ طبری ج8 ص 32

[10] . ابن سعد، طبقات، ج 7 ص 543

[11] . همان

[12] . شوشتری قاموس الرجال ج 3 ص 249

[13] . کلینی، اصول کافی، ج 1 ص 473

[14] . ابن حمزه طوسی الثاقب فی المناقب، ص 137

[15] . ابن شهرآشوب مناقب ج 4 ص 236

[16] . بحرانی، حلیة الابرار، ج 4 ص 71

[17] . شیخ حر عاملی، اثبات الهداة، ج 4 ص 136

کلیدواژه : امام صادق، شهادت، آتش، خانه، منصور دوانقی