با سلام و درود
چند نکته عرض می شود:
1. چیزی از قرآن کنونی حذف نشده و چیزی هم به آن اضافه نشده است؛ و آیه شریفه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» در قرآن های کنونی موجود است، و این دلیل بر این است که جزو قرآن است.
2. تعيين فواصل آيات كه هر آيه تا كجا ادامه دارد امرى توقيفى است و با دستور و نظر پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه وآله) بوده است و مسأله اى اجتهادى نيست. افزون بر این که كوتاهى و بلندى هر آيه به مطالب مندرج در آن بستگى ندارد و صرفا امر توقيفى است.(1)
3. اختلاف در شمارش آیات، ارتباطی با اصل قرآن ندارد. لذا این قرآن کنونی همان قرآنی است که توسط جبرئیل وحی بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شده و به همین صورت در ابتدای سوره ها به غیر از سوره توبه، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» داشته است.
4. پيامبر (صلی الله علیه وآله) و نويسندگانی كه كتابت وحی را بر عهده داشتند و آيات را پی در پی و به ترتيب نزول می نوشتند، هر گاه "بسمله" ديگری نازل می شد در می يافتند كه سوره قبل پايان يافته و سوره ای ديگر آغاز گشته است.
در حديثی از امام صادق (علیه السلام) می خوانيم: "كان يعرف انقضاء سورة بنزول بسم الله الرحمن الرحيم ابتداء لاخری"؛ پايان هر سوره ای به واسطه نزول بسم الله الرحمن الرحيم در آغاز سوره ديگر شناخته می شد.(2)
ابن عباس گفته است: پيامبر (صلی الله علیه وآله) با نزول "بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم" می دانست كه سوره قبلی پايان يافته و سوره ديگری آغاز گشته است.(3)
5. در مورد سوره "حمد" و این که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» جزء سوره است، دلیل تعبدی داریم (4)؛ شاید این باعث اشتباه برای شمارندگان آیات شده و «بسم الله» این سوره را در شمارش آورده ولی بقیه سوره ها را نیاورده اند.
6. اين گونه نيست كه با تمام شدن مطلب، آيه پايان يابد. چه بسا در وسط مطلب و در اثنا، آيه تمام مى شود با آن كه مطلب هنوز ناتمام است و در آيه بعد تمام مى شود. پس كوتاهى و بلندى هر آيه به مطالب مندرج در آن بستگى ندارد و صرفا امر توقيفى است.
اين كه گذشتگان در اندازه آيات اندكى اختلاف نظر دارند بدين جهت است كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله احيانا در جايى از آيه توقف مى فرمودند و به تلاوت ادامه نمى دادند و گمان مى رفت كه آيه تمام شده است و چه بسا در تلاوت ديگر، بدون وقفه ادامه داده اند.(5)
7. اختلاف سليقه ها و تشخيص هاى متفاوت قاريان، شاید یکی دیگر از علائم اختلاف در شمارش آیات باشد؛ مثلا اختلاف در شمارش حروف مقطعه به عنوان يک آيه مستقل و يا بعضى از آيات كه امكان تفكيک آن ها به دو آيه بوده است، منجر به بروز اختلاف در عدد آيات قرآن گشته است.
8. ممکن است گفته شود این که برخی مراجع عظام در نماز آیات و در تقسیم سوره، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» را یک آیه مستقل نمی دانند، معنایش این است که جزو قرآن نیست.
در پاسخ باید گفت جزو قرآن بودن، و یک آیه مستقل محسوب شدن، دو مطلب جدای از هم هستند و با یکدیگر فرق دارند.
در این شکی نیست که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» جزو قرآن است، کما این که در قرآن ها، مکتوب و موجود است. و این بهترین دلیل بر جزو قرآن بودن آن است. به اتفاق شیعه و سنی، چیزی بر قرآن اضافه نشده است، پس اگر «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» جزو قرآن نبود، در قرآن هم نباید نوشته می شد؛ لذا بودنش دلیل بر قرآنی بودن آن است.
از طرفی مراجع عظام، در این که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» بطور مستقل یک آیه محسوب می شود یا نه، اختلاف دارند؛ نه این که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» را جزو قرآن ندانند و چیزی اضافه بر اصل قرآن بدانند و قائل به تحریف قرآن باشند.
مطلب دیگر این که اگر «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» جزو قرآن نبود، مراجع عظام باید اجازه می دادند کسی از روی عمد در نمازش بعد از سوره حمد که باید یک سوره کامل بخواند، سوره را بدون «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» بخواند و نماز هم صحیح باشد؛ در حالی بنابر نظر مراجع عظام، این عمل باعث باطل شدن نماز می شود.
9. جزو قرآن بودن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» مورد اتفاق نظر علماء است. آیت الله مکارم در تفسیر نمونه چنین می آورند:
در ميان دانشمندان و علماء شيعه اختلافى در اين مساله نيست، كه بِسْمِ اللَّهِ جزء سوره حمد و همه سوره هاى قرآن است، اصولا ثبت "بِسْمِ اللَّهِ" در متن قرآن مجيد در آغاز همه سوره ها، خود گواه زنده اين امر است، زيرا مى دانيم در متن قرآن چيزى اضافه نوشته نشده است، و ذكر "بِسْمِ اللَّهِ" در آغاز سوره ها از زمان پيامبر (ص) تا كنون معمول بوده است ... حتى اكثريت قاطع اهل تسنن نيز "بِسْمِ اللَّهِ" را جزء سوره مى دانند.(6)
بنابر این: در این که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» در ابتدای هر سوره جزو قرآن است، هیچ شکی نیست. چه بسا چون بعد از هر «بسم الله» ابتدای سوره، آیه بعدی بدون واسطه نازل و قرائت می شده است، این تصور را ایجاد کرده که در مجموع، یک آیه هستند و در شمارش هم هر دو را یک آیه حساب کرده اند.
ممکن است پرسیده شود کاتبین وحی چگونه می فهمیدند یک آیه تمام شده است؟ که در پاسخ باید گفت تعيين فواصل آيات كه هر آيه تا كجا ادامه دارد امرى توقيفى است و با دستور و نظر پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه وآله) بوده است. (7) لذا ترتیب و چینش آیات، توقیفی و به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده است.
اگر هم سؤال شود وقتی نصف سوره امروز نازل می شد و نصف دیگر فردا، کاتبان چگونه می فهمیدند این ادامه همان سوره است؟ باید گفت در مورد سوره های طولانی این گونه نبوده که هر سوره ای تمامش در یک روز یا یک جلسه باشد لذا می توانسته چندین روز یا بیشتر طول بکشد. کاتبان می دانستند تا «بسم الله» جدید نازل نشده، همه این آیات جزو همان سوره هستند.
______________
- علوم قرآنى، معرفت، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ص 117.
- تفسير عياشي، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 1، ص 20، روايت 6؛ بحارالانوار، ج 82، باب القراءة وآدابها واحکامها، ص 20، ح 10؛ التمهيد في علوم القرآن، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ج 1، ص 275.
- مستدرک حاکم، ج 1، ص 356، ح 846؛ التمهيد في علوم القرآن، ج 1، ص 275.
- تفسير نورالثقلين، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 3، ص 27؛ البرهان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 3، ص 385.
- علوم قرآنى، معرفت، ص 117.
- تفسیر نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 1، ص 17و18.
- علوم قرآنى، معرفت، ص 117.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=49379&p=556256&viewfull=1#post556256