گريه نکردن انسان در نماز و .. ، لزوماً به معناي دوری انسان از خداوند نیست ؛ بلکه گاهي جنبه خلقي براي فرد دارد. چرا که انسان ها در در استعدادها، عواطف و روحيات متفاوتند . بعضي هم راحت گريه مي کنند و هم راحت مي خندند. بعضي نمي توانند به آساني بخندند و به سختي گريه مي کنند.
البته از روايات بر مي آيد که گناه و ظلم، يکى از عوامل مهم قساوت قلب و خشکى چشم است .
انسان وقتى گناه مى کند قلبش تيره وتار شده و دقّت و نرمى از آن خارج مى شود. قلب سخت و تيره نمى تواند در چشم اثر بگذارد و آن را گريان کند.
انسان هاى غافل نمى توانند گريه کنند چون فکر و دل شان به دنيا مشغول مى باشد. چشمان شان مجذوب جلوه هاى دنيا و قلب شان از عاطفه خالى است . چنين چشمى نمى تواند اشک بريزد. اشک به خارج از اين عالم تعلق دارد چون از عاطفه ريشه مى گيرد و عاطفه جايگاه ملکوتى دارد.
شهيد بزرگوار آيه الله دستغيب شيرازى در قساوت قلب و درمان آن مطالب مبسوط و ارزنده اى دارند.(1)
پرسشگر گرامي؛
بر هر انسان عاقلي لازم است گاهي سري به دل خود بزند، اگر در آن از بيماري و انحراف از فطرت اوليه چيزي ديد ، بايد فوراً در مقام معالجه آن برآيد.
تنها راه خلاصي و نجات از شر آمال و قساوت قلب، تفکر زياد در فنا و زوال دنيا، يعني حيات مادي است تا جايي که هر چه به چشم او خورد يا به گوش او رسيد، فوراً زوال آن را متوجه شود .نيز مرگ خود را از هر چيز نزديک تر ببيند.
سفارش درباره ياد مرگ در خطبه ها و مکتوب هاي اميرالمؤمنين (ع) در نهج البلاغه و غير آن زياد به چشم مي خورد.
بالاتر از همه، سفارش ها و سخنان زيادي است که در قرآن مجيد راجع به مرگ و جهان آخرت شده است.
پاره اي از اسباب رقت قلب عبارتند از:
1- اجتناب از گناه :
حضرت علي (ع ) مي فرمايند: مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلَّا لِقَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِكَثْرَةِ الذُّنُوبِ ؛اشک ها خشکيده نشد مگر به خاطر سنگدلي ها و قساوت قلب ها . قلوب با قساوت نشد مگر به خاطر زيادي گناهان .(2)
بنابراين ريشه اشک نداشتن قساوت قلب است. ريشه قساوت قلب گناه است. پس ريشه اشک داشتن رقت قلب است. ريشه رقت قلب پرهيز از گناه است.
2- زهد در دنيا:
امام علي (ع ) مي فرمايند: إِنَّ الزَّاهِدِينَ فِي الدُّنْيَا تَبْكِي قُلُوبُهُمْ وَ إِنْ ضَحِكُوا؛ زهد ورزان در دنيا قلب هاي شان مي گريد ، گرچه به ظاهر بخندند.(3) گريه قلب همان رقت قلب است و با زهد در دنيا حاصل مي شود . زهد يعني دل را در گرو مال و آمال نگذاشتن .
3- ترک آرزوهاي دراز:
هيچ چيز مانند آرزو هاي شيطاني و هوس هاي نفساني دل انسان را تيره و تار نمي کند و ميان انسان و خدا فاصله نمي اندازد.
اما سجاد عليه السلام مي فرمايد :وَ أَنَّكَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ إِلا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمَالُ [الْآمَالُ] دُونَك(4) ؛ تو اي خدا از خلايق خود در حجاب نشوي، مگر آن که کردارشان ميان تو و خلايق حاجب شود.
4- کم خوري :
رواياتي نقل شد که دلالت داشت پرخوري دل را قساوت مي بخشد. پس مي توان نتيجه گرفت که کم خوري مانع قساوت قلب مي شود.
مراد از کم خوري آن است که انسان به حدي بخورد که از پر خوري مريض نشود. ملاک اين است که از پرخوري بدنش بيمار نگردد. پس اگر از افراط در کم خوري هم کسي مريض شود، نکوهيده مي باشد . بدن چون مرکب پرواز روح است ، بايد قوي و چالاک باشد .
علاوه برآن چه گذشت اموري در رقت قلب موثر است:
1- مهرباني کردن به يتيم،
2- خوردن بعضي غذاها و ميوه ها مانند عدس، انجير، انار، نان جو، سرکه، انگور و زيتون،
3- ياد و ذکر خدا،
4- قرائت قرآن،
5- شرکت در تشييع جنازه،
6- پرداخت بدهي ها.(5)
انسان با توبه و انابه به درگاه خدا و ترک گناه ،قادر به گريستن خواهد بود.
نكته :
گريه در نماز اگر از روي معرفت به خدا و توجه به مقام «الوهيت و ربوبيتش» باشد و بنده خود را گناهکار ببيند و از روي توبه و استغفار و ترس از عذاب باشد،نه تنها اشکال ندارد، بلکه از ارزشمند‌ترين عبادات است.
سعد سابري مي‌گويد که به امام صادق(ع) عرض کردم:
آيا شخص مي‌تواند در نماز بگريد؟ فرمود: به به! چه نماز ارزشمندي! اگر شده حتي به اندازه سر مگسي اشک‌تان در نماز جاري شود، ارزشمند است.(6)
فرد ديگري از امام صادق(ع) پرسيد: آيا گريه در نماز، آن را باطل مي‌کند؟ فرمود: اگر به ياد بهشت يا ترس از دوزخ باشد، برترين اعمال در نماز است، ولي اگر براي مرده‌اي باشد، نمازش باطل است.(7)
بنابراين گريه در نماز به ياد قيامت و براي توبه از گناهان و ... بسيار ارزشمند است، اما براي امور دنيوي ناپسند و موجب بطلان نماز است.
پي نوشت ها :
1. شهيد دستغيب ، قلب سليم ، دارالکتب الاسلاميه، ص 301 تا 357.
2. حر عاملي، وسائل الشيعه، مؤسسه آل البيت، قم، 1409 ه.ق ، ج 16 ،ص 45.
3. نهج البلاغة، دار الهجرة للنشر - قم،خطبه 113 .
4. شيخ عباس قمي ،مفاتيح الجنان، دعاي ابو حمزه ثمالي .
5. قلب سليم ، دارالکتب الاسلاميه،ص232.
6. فيض کاشاني، حقايق، ج1، ص 438.
7. شيخ طوسي، استبصار،دارالکتب الاسلاميه، تهران ، 1390 ه ق، ج1، ص 407.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=41524&p=555978&viewfull=1#post555978