طهارت ذهن یکی از مشکل ترین مراحل طهارت باطن است. به تعبیر شریف علامه حسن زاده آملی در رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، طهارت ذهن بواسطه حفظ کردن ذهن از افکار ردی(پست) و از استحضارات غیر واقع غیر مفید حاصل می شود(1). یعنی باید ذهن را از هر تصور ناشایست و تخیل غیر واقع و غیر مفیدی خالی نگه داشت. در قرآن کریم آمده است «یا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» (2) یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید تا حد زیادی از گمانهای بد و ناروا پرهیز کنید چرا که برخی از این گمانها گناه هستند.
حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف) در کتاب چهل حدیث در این باره می فرمایند:
و ملتفت باش كه خيالات فاسده قبيحه و تصورات باطله از القاآت شيطان است كه مى خواهد جنود خود را در مملكت باطن تو برقرار كند، و تو كه مجاهدى با شيطان و جنودش ، و مى خواهى صفحه نفس را مملكت الهى و رحمانى كنى ، بايد مواظب كيد آن لعين باشى ، و اين اوهام بر خلاف رضاى حق تعالى را از خود دور نمايى تا ان شاء الله در اين جنگ داخلى ، اين سنگر را كه خيلى مهم است از دست شيطان و جنودش بگيرى كه اين سنگر، به منزله(مانند) سر حد(مرز) است . اگر اين جا غالب شدى ، اميدوار باش .
و اى عزيز! از خداى تبارك و تعالى در هر آن استعانت بجوى و استغاثه كن در درگاه معبود خود، و با عجز و الحاح(زاری کردن و درخواستن و مبالغه کردن در کاری) عرض كن : بارالها! شيطان دشمن بزرگى است كه طمع بر انبيا و اولياى بزرگ تو داشته و دارد تو خودت با اين بنده ضعيف گرفتار امانى و اوهام باطله و خيالات و خرافات عاطله ، همراهى كن كه بتواند از عهده اين دشمن قوى برآيد، و در اين ميدان جنگ با اين دشمن قوى كه سعادت و انسانيت مرا تهديد مى كند، تو خودت با من همراهى فرما كه بتوانم جنود او را از مملكت خاص تو خارج كنم و دست اين غاصب را از خانه مختص به تو كوتاه نمايم .(3)
یکی از بهترین راههای طهارت ذهن، انصراف به امور دیگر همچون سرگرمی های عقل افزا و اشتغال به کارهای درگیر کننده ذهن است. باید در هنگامی که افکار ناروا به انسان هجوم می آورد هنر به خرج داده و سریع ذهن و فکر را به اموری مهم و ضروری فرا خواند. باید بطور کلی به عموم مردم حسن ظن داشت. باید روایات بسیار زیاد حسن ظن به مردم را که از جانب پیامبر و ائمه معصومین (علیهم السلام) برای طهارت ذهن ما آمده بسیار مرور کرد.
به عنوان مثال پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
"به خدایی که جز او شایسته پرستش نیست، گمان هیچ بنده ای نسبت به خدا نیکو نشود جز اینکه خدا همراه گمان بنده مومن خود باشد(هرگونه به او گمان ببرد خدا با او رفتار کند) زیرا خدا کریم است و همه خیرات به دست اوست، او حیا میکند از اینکه بنده مومنش به او گمان نیک برد و او خلاف گمان و امید بنده رفتار کند. پس به خدا خوشبین باشید و بسویش رغبت کنید.(4)
آیه سُخره دستورالعمل سائر در برنامه ی سالکان است و تأثیر آن در صفای قلب و اطمینان نفس و نفی خواطر و ازاله ی شک و وسواس به عدد سبعین مر نفوس مستعدّه را در مرتبت ایقان است .( یعنی هفتاد مرتبه گفتن این آیات، برای نفوس مستعده و طالب معارف، مؤثّر است و اثر آن به صورت یقینی اثبات شده است.) (5)
پینوشتها:
1- رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم صفحه 43
2- الحجرات/12
3- چهل حدیث صفحه 16
4-اصول كافی، ترجمه محمد باقر کمرئی، ج 3، ص 119
5-نکته ی ۹۷۸ از کتاب ۱۰۰۱ نکته علامه حسن زاده املی
http://www.askdin.com/showthread.php?t=27459&p=547946&viewfull=1#post547946