سؤال:
پس از مدت‌ها دوباره گناه کردم. چی کار کنم؟
پاسخ:
«باز آ باز آ هر آنچه هستی باز آ/گر کافر و گبر و بت پرستی باز آ
این درگه ما درگه نومیدی نیست/صد بار اگر توبه شکستی باز آ» (1)
توبه از درهای بزرگ لطف و رحمت الهی و موهبتی آسمانی است. انسان مؤمنی که مرتکب گناه شده واجب است، فورا توبه کند و روح تيره شده خود را با آب توبه و استغفار صيقلی دهد. توبه بعد از هر گناه، واجب شرعی است و اگر گناه، هزاران بار هم تکرار شود باز نه تنها توبه امر مطلوبی است؛ بلکه واجبي شرعی و عقلی است. ممکن است انسان گنهکار از توبه کردن مکرر خسته و ملول گردد؛ اما خداوند هرگز ازقبول توبه بنده و آمرزش او خسته نمی‌گردد. پس بنا براين هيچ موقع از درگاه خداوند نا اميد نشويد.
انسانى كه گاهى دچار گناه خطا مىگردد و بعد پشيمان مىگردد و خود را ملامت و سرزنش مىكند، به مرحلهاى رسيده كه داراى نفس لوّامه و سرزنش‌گر شده است و يک پله از مرحله نفس اماره يعنى نفسى كه به زشتى و بدى امر مىكند و از انجام آن ملول نمىگردد و بيمى ندارد، بالاتر آمده و يک قدم به هدف نزديک شده است. بايد خدا را شاكر بود و از او خواست كه توفيق رسيدن به مراحل بالاتر و هر چه بيش‌تر نزديک‌تر شدن به خود را به ما عنايت كند.
در زمينه تكرار گناه و توبه بايد هشيارانه توجه كرد كه ميان روش هدايتي خداوند و وسوسه‌های شيطان تفاوت اساسی وجود دارد:
«قبل از انجام گناه» خداوند آدمی را از نزديک شدن به حريم گناه به شدت هشدار می‌دهد. اما شيطان گناه را در نظر انسان کوچک می‌کند و آن را قابل جبران جلوه می‌دهد.
«بعد از انجام گناه»، خداوند به کساني که پشيمان می‌شوند و به فکر اصلاح و جبران مي باشند وعده آمرزش و حتي پذيرش بيش از گذشته به بندگان می‌دهد. تا آدمی با اميدواری به رحمت بي پايان خدا هر چه سريع‌تر و پايدارتر به راستی و درستی گرايش پيدا کند.
اما شيطان نااميدی و بريدگی را در دل و جان آدمی رخنه می‌دهد تا بيش از پيش در لجن زار آلودگی غوطه‌ور شود. با آگاهی به آن چه گفته شد حال بايد دانست؛ يأس از رحمت خداوند، گناهی بزرگ است مگر خود او نفرموده است: «به آن بندگانم كه با عصيان بر نفس خويش اسراف كردند بگو: هرگز از رحمت خدا نااميد مباشيد البته خدا گناهان را خواهد بخشيد كه او بسيار آمرزنده و مهربان است»
و پيامبرش فرمود : «التائب من الذنب كمن لا ذنب له» توبه‌كننده از گناه همانند كسی است كه گناهي نكرده است» (2) پس چرا از رحمت او مايوس باشيم ؟!
به فرموده امام سجاد (علیه السلام ) در دعای ابوحمزه: «خدايا آن گاه كه به گناهانم مي نگرم آه از نهادم بر مي آيد و جزع و فزع مي كنم و آن گاه كه به كرم تو مي نگرم طمع مي كنم».
از آيات و روايات استفاده می‌شود كه توبه مخصوص گناه ويژهای نيست و شخص خاصی را نيز شامل نمیشود. خداوند نسبت به هر عمل زشت و هر ظلم و ستم و اسرافي، وعده پذيرش توبه را داده و در آيه «توبوا الي الله جميعاً» (3) هرگناهكاري دعوت به توبه شده است. در اين جهت فرقي بين گناه كبيره و صغيره نيست.
خداوند در قرآن می‌فرمايد: «قل: يا عبادي الّذين اسرفوا علي انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله أنّ الله يغفر الذنوب جمعياً، إنّه هوالغفور الرّحيم» (4) «بگو: اي بندگان من كه (با گناه کردن) بر خود ظلم و ستم روا داشتيد، از رحمت خداوند مأيوس و نااميد نشويد كه خدا همه گناهان را می‌آمرزد.»
رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هر مرضی دارويی دارد و داروي گناهان، استغفار و طلب عفو و آمرزش از خدا است.» (5)
گناه هر چه باشد، قابل توبه است و توبه از آن در درگاه الهي پذيرفته مي شود. به شرط آن كه توبه حقيقی باشد؛ يعنی انسان از عمق دل پشيمان شده باشد و با عزمی راسخ بخواهد آن گناه را ترک کند. در اين صورت خداوند نه تنها توبه را می‌پذيرد. بلكه توبه‌كننده واقعی را دوست دارد. توبه كه به معنی پشيمانی واقعی از معصيت است، هم موجب بخشش گناه شده و هم صفحه قلب را از آلودگی به گناه پاک و تيرگی را مبدّل به روشنايی می‌سازد.
«غرق گنه نا اميد مشو ز دربار ما/ که عفو کردن بود در همه دم کار ما
بنده شرمنده تو، خالق بخشنده من/ بيا بهشتت دهم ،مرو تو در نار ما
توبه شکستي ،بيا هر آنچه هستي بيا/ اميدواري بجو ز نام غفار ما»
امام باقر (علیه السلام) می‌فرمايد: «مؤمن هرگاه توبه كند، خداوند او را مي‌آمرزد، پس بايد براي آينده پس از توبه و آمرزش، كار نيک كند». راوی می‌گويد: عرض كردم: اگر پس از توبه و استغفار از گناهان، باز گناه كند و دوباره توبه كند. چگونه است، حضرت فرمود: «آيا باور داري كه بنده مؤمن از گناه خويش پشيمان شود و از آن آمرزش خواهد و توبه كند و خداوند توبه‌اش را نپذيرد؟» عرض كردم: اگر چند بار اين كار را كرد، گناه كرد و توبه، نموده چگونه است، فرمود: «هرگاه مؤمن به استغفار و توبه باز گردد، خداوند نيز به آمرزش او بر مي‌گردد؛ زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است». (6)
سعي کنيد خاطرات تلخ گذشته را به بوته فراموشي بسپاريد، و بر عهد توبه خود با حق تعالی استوار بمانید و البته از حلم حضرت حق سوء استفاده نکنید که ک
«حلم حق گر چه مساواها کند/چون‌که از حد بگذرد رسوا کند.»
منابع:
1. ابو سعید ابوالخیر
2. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 2، ص 154.
3. نور: 24/ 31.
4. زمر: 39/ 53.
5. ری‌شهری، محمد، ميزان الحكمه، ماده ذنب، شماره 6655، ج 2، ص 997.
6. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 6، ص 40.