سؤال:
آیا از منظر عرفا «روح القدس» مخلوق است؟
پاسخ:
گاهی اوقات منظور از روح القدس در کلمات عرفا اشاره به یکی از فرشتگان است که در این صورت روح القدس، مخلوق است، چنان چه قیصری در مقدمه خود بر فصوص الحکم ص 27، می‌نویسد: «و ما يسمى باصطلاح الحكماء بالعقل المجرد يسمى باصطلاح اهل اللَّه بالروح، و لذلك يقال للعقل الاوّل روح القدس» [1]
و گاهی اوقات منظور از روح القدس ، همان امری است که در آیه شریفه «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه»[بقره،115]به آن اشاره شده است که در این صورت اشاره به وجود حق تعالی است که دردل هر ذره ای وجود دارد که به تعبیر عبدالکریم جیلی در کتاب الانسان الکامل خود،ص151« روح اللّه ليس بمخلوق، فهو روح القدس: أي أنه الروح المقدس عن النقائص الكونية، و ذلك الروح هو المعبر عنه بالوجود الإلهي في المخلوقات، و هو المعبر عنه في الآية بقوله:يعني هذا الروح المقدس الذي أقام اللّه به الوجود الكوني بوجود أينما تولوا بإحساسكم في المحسوسات أو بأفكاركم في المعقولات، فإن الروح المقدس متعين بكماله فيه، لأنه عبارة عن الوجه الإلهي القائم بالوجود، فذلك الوجه في كل شيء هو روح اللّه»
همان معنایی که حضرت علی علیه السلام به آن اشاره دارد: «ما رأيت شيئا الا و رأيت الله فيه» [1] «هیچ چیزی را ندیدم مگر این که خدا را در دل آن، دیدم»
و به تعبیر بابا طاهر عریان:
به دریا بنگرم،دریات بینم/به صحرا بنگرم،صحرات بینم
به هر جا بنگرم کوه و در دشت/نشان از قامت رعنات بینم
منابع:
[1]. شرح اصول کافی، صدرا، ج4، ص204.