سؤال:
دروغ چیست ؟ آیا هر حرف مقابل حقیقت ، دروغ است ؟ آیا دروغ فقط با زبان قابل اجراست یا اینکه با همه اعضای بدن هم می توان دروغ گفت ؟ آیا دروغ ، در همه جا همه زمان ، دروغ است ؟
دروغ گو کیست ؟ آیا هر کسی که در مقابل حق ایستاده و دروغ بگوید ، دروغ گو است ؟ آیا هر کسی که دروغ گو است ، گناهکار هم هست ؟
پاسخ:
دروغ و واژه های معادل آن در زبان عربی، از قبیل «کذب»«افتراء» و «افک» به معنای خبر مخالف با واقع به کار می
روند.
دروغ در اصطلاح دانشمندان اخلاق و فقیهان و نزد عرف نیز به همین معناست .
راستی و صدق نیز که نقطه مقابل دروغ است به خبر مطابق با واقع تعبیر شده است.
توجه به این نکته اهمیت دارد که«صدق و کذب» در اصل،صفات خبر هستند ،از همین رو ،گوینده خبر به اعتبار خبرهایش ،به صفت دروغگویی یا راستگویی متصف می شود.
آن گاه که فردی خبر می دهد ،چنان چه خبرش مطابق با واقع باشد ،صادق، واگر خبرش با واقع مخالف باشد ،کاذب و دروغگو خوانده می شود؛بنابراین ،راست و دروغ صفاتی هستند که اولا و بالذات به خبر مربوطند و ثانیا و بالعرض با توجه به خبر،به گوینده خبر نسبت داده می شوند.
اقسام دروغ
دانشمندان اخلاق و فقیهان با دید خاص دانش مربوط به خود،دروغ را به اقسامی تقسیم کرده اند .
فقیهان به ظاهر رفتار نظر داشته ،در تکاپو برای یافتن احکام رفتار گوناگون بشر هستند؛در حالی که دانشمندان اخلاق به باطن عمل نظر داشته و به زوایای درونی عمل پرداخته اند
اقسام دروغ از دید فقیهان:
پیش از بیان اقسام و انواع دروغ از دید دانشمندان اخلاق ،باید دانست که اسباب و وسایل انسان برای خبر دادن ،متفاوت است ؛از این رو دروغ ها نیز گوناگون می شود.
خارج کردن امواج و اصوات از دهان ،یگانه راه خبر دادن نیست ؛پس دروغ گفتن نیز فقط به لفظ و گفتاری که از دهان بیرون می آید محدود نمی شود ؛بلکه ممکن است به شیوه
های دیگری همانند اشاره کردن با سر و دست و چشم و یا نوشتن و نقش کردن مطالب غیر واقعی ،صورت پذیرد که بنابر نظر فقیهان هر سه مورد حرام است
اقسام دروغ از دید دانشمندان اخلاق:
آنچه نزد فقیهان از آن بحث شده،دروغ های گفتاری ،اشاره ای، و نوشتاری است؛اما از نظر دانشمندان اخلاق دروغ بر شش قسم است:
1-دروغ در گفتار
2-دروغ در نیت
3-دروغ در عزم
4-دروغ در وفا به عزم
5-دروغ در اعمال
6-دروغ در مقامات دین که بحثی معرفتی و دینی است
دروغ قبح ذاتی دارد و حرام است البته در مواردی دروغ گفتن جایز است ولی به آن معنا نیست که قبح ذاتی اش از بین رفته ،بلکه فقط به این معناست که حسن عرضی یافته است :
و آن موارد عبارتند از:
1-وجود ضرورت
2-اصلاح بین مسلمانان
3-وعده دادن[1]
منابع:
1.تهرانی، مجتبی، اخلاق الهی،ص102.