سؤال:
ترس از عذاب های آخرت باعث شده عده ای به صورت افراطی به تطهیر بپردازند. این کار باعث سخت شدن زندگی و غیر ممکن شدن خیلی از کار های لذت بخش میشود. آیا دین باعث شده بیماری وسواسی به وجود آید؟
پاسخ:
در مورد این که غالبا افراد مبتلا به شخصیت وسواسی بیماری خود را قبول ندارند و خود را فرد سالمی می دانند حرف شما درست است و همین مسئله، درمان آنها را سخت می کند. با این حال روش هایی برای آگاهی دادن این جور افراد وجود دارد که به بیماری خود پی برده و برای درمان آن اقدام کنند که چون سوال اصلی شما این نیست، بحث در مورد آن را به فرصت دیگری موکول می کنیم.
وسواسِ طهارت یکی از شاخه های اختلال وسواس عملی است. آنچه پژوهشگران در باره علل بروز این اختلال می گویند متعدد است اما یکی از علت های آن احساس مسئولیت افراطی است. برخي افراد وسواسي نسبت به خود و ديگران، احساس مسئوليتي را ابراز مي‌كنند كه به تدريج آنها را دچار مشكل مي‌كند. پژوهش‌گراني مانند ساكوكيس و راچمن تأكيد كرده‌اند: احساس مسئوليت افراطي، يكي از ويژگي‌هاي افراد وسواسي مي‌باشد (1) مثلا فرد مبتلا می گوید: من اگر به گوشي تلفن عمومي دست بزنم و به منزل خواهر بروم منزل آنها آلوده خواهد شد و در نتيجه، بيمار خواهند شد.
بنابراین باید دید این احساس مسئولیت را چه چیزی تقویت می کند تا پاسخ سوال شما روشن شود. به نظر می رسد اين وسواس بيشتر در جاهايي پديدار مي‌شود كه به ميزان زياد بر خطرات ابتلا به بيماري‌ها، آلودگي و پاكيزگي تأكيد مي‌كنند. به عبارتی ریشه آن ترس از عذاب اخروی نیست چون هیچ فردی در اثر نجس شدن عذاب نمی شود بلکه ترس از ورود میکروب به بدن و ابتلا به بیماری است. به همين دليل، اين نوع وسواس در كشورهاي غربي از لحاظ فراواني در مرتبة اول قرار دارد. (2) لذا اولین نکته ای که باید به آن توجه شود میزان فراوانی این اختلال در کشورهای غیر اسلامی است.
بله از باب ثانویه می توان آن را به دین نسبت داد؛ به این شکل که فرد می گوید اگر لباس من نجس شود نمازم مورد قبول نیست. به عبارتی شاید بتوان گفت دین باعث تقویت احساس مسئولیت افراطی شده است. اما اشکال این فرضیه این است که
اولا حرف دین خلاف آن را می گوید و عقیده این فرد دینی نیست. دین از آن نهی کرده است. مثلا در مورد کسی که شک به نجاست چیزی دارد، دین می گوید اصل با طهارت است. یا در مورد کسی که زیاد شک می کند، می گوید شک او اعتبار ندارد. یا حتی در مواردی احتیاط بیش از حد را حرام دانسته است. مثلا در مورد وضو می گوید یک بار آب ریختن واجب؛ دو بار مباح و سه بار حرام است! با این بیان دین نه تنها عامل وسواس نیست بلکه با دستوراتی که داده است یکی از راه های موثر در درمان وسواس به شمار می رود.
ثانیا چرا چنین افرادی در مسئله خمس و زکات و ادای قرض و ... شک نمی کنند؟!
در مورد اینکه در بعضی روایات علت وسواس و شک را اغوای شیطان دانسته اند هم باید عرض کنم
اولا از ظاهر روایات اینطور برداشت می شود که این مسئله ناظر به وسواس در اعمال دینی مثل شک در تعداد رکعات نماز و شک در وضو و ... است
ثانیا این مسئله با آنچه ما در اطراف خود مشاهده می کنیم سازگاری دارد؛ یعنی همانطور که عرض کردم غالب افردِ مبتلا به وسواس، وسواس شان مخل عمل به دین است و خیلی کم پیش می اید که کسی در جهت مثبت مثل تکرار خمس و زکات و ادای قرض دچار وسواس شود. این مسئله حضور شیطان در این موارد را تایید می کند.
برای بررسی تفصیلی وسواس این تاپیک را پیگیری کنید: بي خيال درماني
منابع:
1. جنايك، 1997، ص 372 ـ 373. به نقل از:نارویی نصرتی،رحیم؛ منصور،محمود؛ طرح خوديابي اسلامي و درمان وسواس (آلودگي و طهارت، نجاست)،روانشناسی و دین، بهار 1388، شماره 5، ص 151
2. نقل از همان، ص 155