سؤال:
اگر زمانی مجبور هستید با کسی رفت و آمد کنید که حس می‌کنید از شما پایین‌تر است، چه گونه با او رفتار می‌کنید؟
پاسخ:
با کنار هم قرار دادن چند توصیه دینی و نگاهی به الگوهایی دینیمان می توانیم نوع رفتار و برخورد با چنین افرادی را استنباط کنیم. مثلا در روایات ما از تکبر نهی شده است و گفته است اولین متکبر شیطان بود که در مقابل خدا گردن کشی کرد. همچنین در تعریف تکبر گفته شده است تکبر به معنای نشناختن حق و خوار شمردن مردم است. از طرفی به تواضع و فروتنی توصیه های فراوانی شده است. در کنار این روایات که به خود شخص بر می گردد شاهد برخی روایاتی که جنبه اجتماعی دارند هم هستیم که در آن توصیه به اصلاح دیگران و امر به معروف و نهی از منکر و ... می کند. در زندگی امامان و بزرگان دینی هم که این مسئله را به وفور دیده ایم و می دانیم نوع برخورد آن ها چگونه بوده است.
بنابراین با نگاهی اجمالی به این موارد، تکلیف ما روشن است و می دانیم که اولاً باید در مقابل دیگران فروتن باشیم و در هر موقعیت و جایگاهی که قرار داریم نوع برخورد ما آمیخته با کبر و غرور نباشد ثانیا ما در مقابل دیگران مسئولیم یعنی همانطور که از شخصیت های برتر خود الگو می گیریم و استفاده مادی و معنوی می کنیم، نسبت به شخصیت ها فروتر از خودمان مسئولیم و باید برای ارتقای شخصیت ظاهری و معنوی آنها تلاش کنیم. آیت الله جوادی آملی حفظه الله چنین صفتی را خلیفه پروری می داند و یکی از راهی های قرب به خدا را کسب این خصوصیت معرفی می کند.
اما در مواردی که انسان ناخواسته گرفتار تکبر و حقیر دیدن دیگران می شود، بهترین راهکار مقابله با آن توجه به نکاتی است که خداوند می فرماید. خداوند متعال در قرآن کریم بارها به این نکته اشاره کرده است که انسان از خود هیچ چیزی ندارد و هر چه دارد از جانب خداست؛ چنانچه اگر خدا بخواهد همه آنها را در یک چشم بر هم زدنی از او خواهد گرفت. ان الله علی کل شی قدیر یکی از این انذار هاست. لذا تقویت نگاه توحیدی به این معنا که ما قلباً بپذیریم هیچ چیزی از خود نداریم و هر چه داریم از خداست، کلید اصلی مقابله با تکبر و خودبزرگبینی است.
اما در مورد انتخاب دوست و افرادی که با آنها مراوده می کنیم، نکته ای که اشاره کردید درست است و امیرالمومنین (علیه السلام) هم به این مسأله تاکید کرده اند. منتها مسئله ای که وجود دارد این است که در روایات، ملاک دوست خوب را شخصیت ظاهری و اجتماعی فرد قرار نداده؛ یعنی نگفته شما با فرد فقیر یا کسی که ظاهر فقیرانه دارد دوست نشو بلکه اتفاقا برعکس آن بوده و کسانی که چنین کاری را می کردند مورد توبیخ قرار گرفتند. در آیات و روایات ملاک برتری انسان ها تقوا و ایمان آنها بیان شده و لذا شما در انتخاب دوست باید باتقواترین ها را انتخاب کنید هر چند اگر ظاهر اجتماعی متوسط یا حتی ضعیفی داشته باشند. البته لازمه این کار این است که نگاه شما به زندگی، الهی باشد نه مادی؛ وگرنه در این صورت طبیعی است که مراوده شما با چنین افرادی ممکن است جایگاه شما را در نگاه کسانی که صرفا مادیگرا هستند متزلزل کند چنانچه اشراف مکه نسبت به پیامبر چنین ایرادی را وارد می دانستند و به همین خاطر او را طرد می کردند!