سؤال:
مثل «چراغی که در خانه رواست در مسجد حرام است!» تا چه حد می‌تواند درست باشد؟ اگر درست باشد پس موضوع ایثار و فداکاری و یا کمک به کشورهای اسلامی مانند لبنان و ... چه می‌شود؟ آیا این مثل ریشه اسلامی دارد؟
پاسخ:
در این زمینه چند نکته عرض می‌شود:
1. مثل ها کلام حکیمانه هستند و لذا نمی‌توان به اطلاق آنها تمسک کرد و گفت در همه جا و یا همه آنها صحیح‌اند.
2. قرآن توصیه به انفاق نموده و می‌فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»؛ به نيكى نمىرسيد تا از آنچه دوست مىداريد، (در راه خدا) مصرف كنيد. (1)
پیام این آیه، بر خلاف آن مثل است. آن ضرب‌المثل روا بودن بر منزل را ملاک قرار می‌دهد، در حالی که قرآن کریم می‌گوید آن چه بر خود دوست و روا داری را ببخش.
3. با رعایت ترتیب، فقرای اقوام، محله، شهر و ... در اولویت هستند ولی کمک به فقرا و نیازمندان خارج از کشور نیز هیچ تضادی با کمک به نیازمندان داخل کشور ندارد.
4. از طرفی در روایت داریم «الجار ثم الدار»؛ اول همسایه بعد خانه. (2)
5. اسلام مرز جغرافیایی نمی‌شناسد، هر مسلمانی در هرگوشه این کره خاکی حق برادری به گردن مسلمانان دیگر دارند. و همچنين باید به همه انسانها فارغ از هر نوع مرزبندی اعم از دین و ملیت و نژاد و... کمک کرد و کرامت و شأن انسانی را مد نظر قرار داد.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السّلام) أَنَّ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله) قَال: مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِم»
امام صادق علیه السلام از قول پیامبر اکردم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کسی که صبح کند و اهتمام به امور مسلمین نداشته باشد، از مسلمان نیست. و کسی که بشنود صدای کمک خواستن مسلمانی را، و او را جواب ندهد، مسلمان نیست.» (3)
مطلب دیگر؛ «انفال» ـ که شامل رودخانه‌ها، دریاها، معادن و جنگل‌ها و ... است ـ حق امام معصوم (عليه السّلام) است. و در زمان غیبت امام معصوم، حق استفاده (مدیریت مصرف) از این انفال بر عهده فقیه جامع‌الشرائط و حاکم شرع است.
ولی فقیه، یکی از وظایفش این است که این اموال را که متعلق به امام معصوم (عليه السّلام) است، در راستای اموری که مورد رضایت ایشان است، هزینه نماید. یکی از امور مورد رضایت امام معصوم، رسیدگی و کمک به مسلمانان تحت فشار، و یا شیعیانی است که تحت فشار حکومت‌های ظالم، و یا به هر نحوی در مضیقه و فشار هستند،است.
حتی اگر افراد غیر مسلمانی باشند که بوسیله کمک دولت اسلامی به آنها، به اسلام روی می‌آورند، این وظیفه حاکم اسلامی است.
لذا انفال حق شخصی یک عده‌ای از مردم و یا یک گروه خاص و یا یک کشور نیست، بلکه حق امام معصوم (عليه السّلام) است. که منفعت آن باید در راستای گسترش و ترویج اسلام و جامعه اسلامی مصرف شود.
لذا از این حق انفال، هم در راستای منافع جامعه اسلامی خودمان استفاده می‌شود (درصد غالب و بیشتر آن)، و هم به دیگر مسلمانان کمک می‌شود. لذا حق کسی از دهانش گرفته نمی‌شود، بلکه از حق امام معصوم (عليه السّلام)، به دیگران هم کمک می‌شود.
نتیجه:
چنین مثل‌هایی ممکن است در بعضی جاها صحیح باشد و در بسیاری از موارد هم با معیارهای دینی و اسلامی سازگاری ندارند و نمی‌توان با استناد به آنها از معیارها و ارزش‌ها دست کشید و از انجام وظایف عقلی و شرعی شانه خالی کرد.
منابع:
1. آل عمران: 3/ 92.
2. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 43، ص 82؛ صدوق، علل‌الشرائع، ج 1، ص 182.
3. کلینی، محمد، الكافي، ج 2، ص 164.