پرسش:
فرمودند در دعا کردن پافشاری کنید و اینقدر در بزنید تا این در باز شود و حاجت خود را بگیرید. جایی دیگر گفته شده در دعا پافشاری نکنید شاید صلاح نباشد. مانده‌ام اصرار کنم یا نه؟
پاسخ:
مقدمه:
امید بخش‌ترین ابزار برای انسان، دعا کردن و درخواست از خداوند می‌باشد. چون در پرتو دعا است که انسان می‌تواند با بزرگ‌ترین منبع فیض هستی ارتباط صمیمانه برقرار کند و از تنهایی و بی‌کسی نجات یابد؛ این ارتباط دارای آدابی است که در روایات به آن اشاره شده است از جمله: بسم الله گفتن، تمجید و ستودن حق تعالی، صلوات فرستادن، نام بردن خواسته خود در دعا و همچنین اصرار در دعا و...؛ بر اساس روایات، هیچ منعی در اصرار و تداوم در دعاکردن نداریم، بلکه توصیه به اصرار بر دعا نیز داریم. بعد از مقدمه فوق نکاتی در پاسخ به سؤال شما بیان می‌گردد:
کسی که از بزرگی، امید بخشش و عطا دارد، لازم است در خواستن، اصرار به خرج دهد. خداوند تبارک و تعالی، تنها مقامی است که قدرت برآورده نمودن حاجات همه بندگانش را دارد به خاطر همین یکی از اسمای الهی "قاضی الحاجات" است و پافشاری و اصرار بر دعا، نه‌تنها گناهی ندارد بلکه کار بسیار خوبی است و خدا آن را دوست دارد. پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله) فرموده است: « رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً طَلَبَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةً فَأَلَحَّ فِی الدُّعَاءِ؛(۲) خداوند بنده‌ای را که از او طلب و حاجتی دارد و بر آن پافشاری می‌کند، مورد رحمت خویش قرار می‌دهد» بنابراین، اصرار و پافشاری بر دعا نیکو است.
در برخی از روایات اهل بیت(علیهم السلام) اصرار بر دعا، علاوه بر اینکه مطلوب معرفی شده، زمینه ساز استجابت دعا خواهد بود. ولید بن عقبۀ هجری گوید: شنیدم حضرت باقر علیه‌السلام فرمودند: « وَ اَللَّهِ لاَ یلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی حَاجَتِهِ إِلاَّ قَضَاهَا لَهُ؛(۳) بخدا سوگند هیچ بنده‌ای در دعا پافشاری و اصرار بدرگاه خدای عز و جل نكند جز اینكه حاجتش را برآورد.
همچنین دراین‌باره امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: « أَلِحَّ فِی الطَّلَبِ، فَإِنَّه یحِبّ إِلْحَاحَ الْملِحِّینَ مِنْ عِبَادِهِ الْمؤمنین؛ در دعا و خواست خود اصرار داشته باش، چرا که خداوند اصرار مؤمنانی که بر دعای خود اصرار می‌کنند را دوست دارد»(۴).
اما با وجود چنین روایاتی چرا برخی از علما و بزرگان توصیه نموده‌اند که چیزی را به‌زور از خدا نخواهیم. و یا اینکه در گرفتن حاجت از خداوند اصرار نورزیم؟ دلیلشان هم این است که شاید حاجت شما به مصلحت‌تان نباشد، اگر در آینده و پس از مرگ (روز قیامت) متوجه شویم که استجابت آن دعا به خیر ما نبوده، خدا را شکر می‌کنیم که آن دعا را مستجاب نکرده است؟
در پاسخ باید گفت:
هر دو مطلب و هر دو گروه درست می‌گویند، چون منظور علما و بزرگان، از عدم پافشاری در دعا، در واقع عدم پافشاری و اصرار ورزیدن بر نتیجه دعا است. پس انسان باید بر خواسته خود در هنگام دعا اصرار داشته باشد اما بر استجابت ظاهری یا همان نتیجه مشخص، اصرار نداشته باشد. مثلاً؛ شخصی که صاحب اولاد نمی‌شود، نباید ناامید شده و دست از دعا کردن بر دارد، بلکه باید تا آخر عمر دعا کند تا خداوند به او فرزند صالح عطا کند اما بر استجابت و نتیجه آن اصرار و پافشاری نکند؛ و از اینکه به‌ظاهر این دعا برآورده نمی‌شود بی‌تابی نکرده و ناامید از رحمت الهی نشده و افسرده نگردد(۵)
پس آنجایی که گفته می‌شود در دعا اصرار و پافشاری نکنید، منظور اصرار در وصول به نتیجه خاصی است. چون ممکن است آن نتیجه به صلاح ما نباشدچنانکه در قرآن کریم آمده است: «عَسی أَنْ تَكْرَهُوا شَیئاً وَ هُوَ خَیرٌ لَكُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ یعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون؛ چه‌بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال‌آنکه خیرِ شما در آن است؛ و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال‌آنکه شرِّ شما در آن است؛ و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید»(۶). و یا در اثر پافشاری و اصرار بر نتیجه، و نرسیدن به حاجت شخص افسرده و ناامید از درگاه الهی گردد.
پس اگر در روایات توصیه به دعا و اصرار بر آن شده، منظور این است که زیاد دعا کنید و فراوان از خدا بخواهید، زیرا دعا هستۀ مرکزی عبادت است و تأثیر معنوی فراوانی برای انسان دارد و اصرار بر دعا خود زمینه اجابت است. آنچه در دعا اهمیت دارد توجه به حقیقت و پی‌بردن به ارزش دعا است. چون دعا نوعی مناجات و توسل عاشقانه موجودی فقیر با وجودی کریم و بی‌نهایت است: « مَا یعْبَأُ بِكُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ؛(۷) اگر دعای شما (و ناله و زاری و توبه شما) نبود خدا به شما چه توجه و اعتنایی داشت؟» و به حقیقت وجودی حق تعالی نزدیک می‌شود. لذا دعا و توسل به حق تعالی صرفا ابزاری برای گرفتن حاجت نمی‌باشد؛[نه اینکه حاجات خود را از طریق دعا نخواهیم] بلکه مقصود این است که بدانیم خودِ دعا کردن، عبادت است، در دعا انسان از خداوند دعوت می‌کند تا در دل‌وجان او با صفات جمال و جلال اش تجلی کند و به دل مؤمن که عرش خدا است بنشیند بنابراین دعاکننده چه نتیجه دلخواه بگیرد و چه نگیرد عبادت کرده و به خداوند نزدیک شده است.
نتیجه:
بنا بر آنچه گفته شد نتیجه می‌گیریم که دعا مطلوب خداوند متعال است و اصرار و پافشاری در دعا هم امری است مطلوب که در روایات آمده است امّا آنچه در دعا کردن پسندیده نیست، تعیین تکلیف کردن برای خدا و وقت تعیین کردن برای دعا است چون ممکن است آن زمانی که شما معین کردید نتیجه حاصل نشود و بعدازآن حاصل شود یا اصلاً نتیجه به مصلحت شما نباشد که مستجاب شود و شما با این تعیین وقت موجبات ناراحتی و ناامیدی خودتان را در صورت نرسیدن به نتیجه در موعد مشخص فراهم کنید؛ بلکه بهتر است همراه با اصرار و پافشاری بر دعا همیشه راضی به مقدرات خدا باشید و برای خدا وقت تعیین نکنید تا به حاجتتان برسید.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
استجابت دعا (شرایط و موانع)، احمد تشکر.
آزادی معنوی، مرتضی مطهری.
پی‌نوشت‌ها:
۱. شیخ کلینی، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران،۱۳۶۵ ش، ج۲، ص۴۷۵.
۲. همان،
۳. همان.
۴. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق، ص۶.
۶. سوره بقره، آیه ۲۱۶.
۷. سوره فرقان، آیه ۷۷.
برگرفته از کتاب دعا منتشر شده در کتابخانه نرم افزار کاربردی(اپلیکیشن) پاسخگو:
موضوع: