پرسش:
آیا این درسته که در عهد قدیم به امام زمان ( عج الله تعالی فرجه الشریف ) اشاره شده و یهودیان نیز منتظر امام زمان( عج الله تعالی فرجه الشریف ) هستند؟ اگر همین طوره، آیا با آمدن امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف ) آن‌ها با او همراه و با مسلمانان متحد می‌گردند و صلح میان مسلمانان و یهودیان برقرار می‌شود؟!
پاسخ:
ادیان آسمانی و مکاتب وحیانی همچون اسلام و یهودیت -علی‌رغم تفاوت‌هایی که در طول تاریخ بین آن‌ها ایجادشده- به جهت برخورداری از خاستگاه واحد، دارای اصول مشترک زیادی می‌باشند.¬ اعتقاد به منجی و پیشوای عادل، ازجمله اصول اعتقادی مشترک میان آن‌ها است که در کتاب مقدس یهودیان و منابع دینی مسلمانان بازتاب یافته است. با در نظر گرفتن متون مقدس هر¬دو آیین، ذهن به سمت یک شخص واحد، با صفات و شرایط همسان سوق می‌یابد. در ادامه، در نکته اول به بررسی تطبیقی این آموزه در دو¬ دین یهودیت و اسلام می‌پردازیم و در نکته دوم به بررسی این پرسش می‌پردازیم که در منابع روایی مسلمانان، یهودیان هنگام ظهور امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) چه واکنشی از خود نشان می‌دهند و تعامل میان اسلام و یهودیت در آن زمان به چه شکلی است.
نکته اول:
اعتقاد به وجود منجی در آخرالزمان، از اصول اعتقادی بسیاری از ادیان و مذاهب است. در دین یهودیت و کتب مقدس آن‌ها این مسئله از جایگاه مهمی برخوردار است و از شخصی صحبت می‌شود که روزی برای اصلاح دنیا قیام خواهد کرد؛ به‌طوری‌که ظهور منجی از اصول سیزده‌گانه دین یهود بشمار می‌آید که اگر هر یهودی این اصل را قبول نکند یهودی بشمار نمی‌آید.(۱) این منجی در کتب مقدس، به نام‌های مختلفی آمده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «قائم»¬(۲)¬«منصور»¬(۳)¬«شیلو»(۴) و¬«ماشیح»¬(۵) اشاره کرد که برخی از آنان با القاب حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) مطابقت دارد.
اینک به نمونه‌هایی از مطابقت و هماهنگی منجی در اسلام و یهود اشاره می‌کنیم که می‌تواند نشان از وجود یک فرد واحد باشد که به‌عنوان منجی ظهور خواهد کرد.
الف) یهودیان در عهد عتیق، موعود را¬«ماشیح» و از نسل داوود نبی (علیه‌السلام) می‌دانند.(۶) اما در باب نسب بنی اسرائیلی امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) گفتنی است اسحاق نبی (علیه‌السلام) جد مادری ایشان است. نرجس خاتون از نوادگان شمعون الصفا وصی عیسی (علیه‌السلام) است و از طریق ایشان به سلیمان (علیه‌السلام) و داوود¬(علیه‌السلام) و سپس به یسّی، پدر داوود (علیه‌السلام) می‌رسد. از یسّی به یهودا و یعقوب (علیه‌السلام) و در¬نهایت به اسحاق (علیه‌السلام) متصل می‌گردد.¬(۷)
ب) در کتب عهد عتیق اشاره به شخصی که «قائم» است و در «زمان تنگی» ظهور خواهد کرد اشاره شده(۸) که حکایت از ظهور منجی در آخرالزمان دارد و این اوصاف در دین اسلام متعلق به وجود مقدس صاحب امر¬(عج) است.
ج) خداوند در تورات زمین را میراث ابراهیم علیه السلام دانسته و به ذریه وی عطا می‌کند.(۹) و در دیگر کتب اشاره شده شخصی از نسل یهودا وارث زمین خواهد بود و به همراه او برگزیدگان و صالحان بر زمین حکمرانی خواهند کرد.(۱۰) از سوی دیگر، خداوند در قرآن می‌فرماید: «اراده ما بر این قرارگرفته است که به مستضعفین نعمت‌بخشیم و آن‌ها را پیشوایان و وارثین روی زمین قرار دهیم».(۱۱) با در نظر گرفتن کتب عهد عتیق و قرآن کریم، این نتیجه حاصل می‌شود که زمین میراث منجی موعود از ذریه ابراهیم (علیه‌السلام) خواهد شد.
همچنین وحدت دینی و یکی شدن ادیان،(۱۲) نابودی ظالمین و ستمگران و برقراری عدالت،(۱۳) فراوان شدن نعمت و آبادانی زمین(۱۴) و کامل شدن عقول و فزونی دانش،(۱۵) ازجمله مواردی است که در¬آیات عهد عتیق و آیات قرآن و روایات اسلامی، به صورت مشترک وارد شده و بین آنان سازگاری و هماهنگی وجود دارد و اگر در جزئیات تفاوتی باشد به اصل اشتراک آن، خللی وارد نمی‌سازد.
نکته دوم:
آیین یهود علی رغم داشتن پیامبرانِ بسیار همچون ابراهیم، اسحاق، یعقوب، موسی، سلیمان، داوود (علیهم السلام)، تاریخ پر فراز و نشیبی در نافرمانی، فساد، طغیان، توطئه علیه اسلام و... داشته که تا به الآن نیز ادامه دارد.
قرآن کریم در کنار آیاتی که نشان از بهره‌مندی یهودیان از نعمت‌های خداوند -ازجمله برتری دادن بنی‌اسرائیل بر عالمیان،(۱۶) نجات دادن از دست فرعون(۱۷) پیامبران فراوان(۱۸) و غیره- دارد، صفات زشت بنی‌اسرائیل همچون پیمان‌شکنی، اسراف، رباخواری، طمع به دارایی دیگران، حرص به زندگی، رشوه‌خواری، ستمکاری، بت‌پرستی و تکذیب پیامبران(۱۹) را برمی‌شمرد و آنان را مورد نکوهش و مذمت قرار¬می‌دهد. درآیات دیگری به مواردی ازجمله نژادپرستی و خودبرتربینی،(۲۰) نپذیرفتن پیامبری که دلخواه آنان نیست¬(۲۱) و دشمنی شدید با مسلمانان(۲۲) اشاره دارد. این آیات، به خوبی به تحلیل تاریخی از قوم یهود و مواجهه آن‌ها با اولیای الهی می‌پردازد.
اینک باید دید آیا این قوم، همان‌طور¬که سابقاً با بسیاری از انبیاء و¬ اولیای الهی دشمنی و تقابل داشتند، هنگام ظهور¬امام زمان(عج) به تقابل با ایشان می‌پردازند یا اینکه همچون گروهی دیگر از قوم یهود که سابقاً با پیامبران علیهم السلام همراهی می‌کردند، با امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) نیز همراهی می‌کنند و به نهضت عدالت‌خواهانه و توحیدی ایشان می‌پیوندند.
آن طور که در روایات آمده، امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) یهودیان را در وهله نخست به اسلام دعوت می‌کند و نه‌تنها یهود بلکه همه مردم جهان را به‌سوی اسلام فرامی‌خواند. امام صادق (علیه‌السلام) در تفسیر آیه «آیا جز دین خدا را می‌جویند باآنکه هر که در آسمان‌ها و زمین است...»(۲۳) اشاره می‌کند که حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه الشریف) هنگام قیام، اسلام را به همه جهانیان پیشنهاد کرده و آنان را به دستورات اسلام راهنمایی می‌کند.(۲۴) حتی ایشان تنها به دعوت اکتفا نکرده، بلکه مطابق احادیث برای حقانیت خود، تابوت مقدس،(۲۵) و نیز تورات اصلی،(۲۶) که علامتی برای اثبات منصب دینی و نیز نشانه حقانیت دارنده آن است، به همراه خواهد داشت. سرّ این مطلب، اتمام‌حجت بر یهودیان است. این امر طبیعی است که جمعی از مردم به‌ویژه عده‌ای از یهودیت، به‌جانب اسلام، روی‌آورند که آیات و روایات، مؤید آن است.(۲۷)
اما بااین‌حال، در متون دینی به این مطلب نیز اشاره‌شده که گروهی از این قوم، با امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) دشمنی کرده و به این نهضت ملحق نمی‌شوند: «ما به بنی‌اسرائیل در کتاب (تورات) اعلام کردیم که دوباره در زمین فساد خواهید کرد و برتری‌جوئی بزرگی خواهید نمود. هنگامی‌که نخستین وعده فرارسد مردانی پیکارجو را بر شما می‌فرستیم (تا سخت شمارا در هم کوبند حتی برای به دست آوردن مجرمان) خانه‌ها را جستجو می‌کنند و این وعده‌ای است قطعی... هنگامی‌که وعده دوم فرارسد (آن‌چنان دشمن بر شما سخت خواهد گرفت که) آثار غم و اندوه در صورت‌هایتان ظاهر می‌شود و داخل مسجد (اقصی) می‌شوند، همان‌گونه که در دفعه اول وارد شدند و آنچه را زیر سلطه خود می‌گیرند درهم می‌کوبند».(۲۸)
با در نظر گرفتن این آیات، عده‌ای قائل‌اند یکی از این وعده‌ها در زمان پیامبر(صلی الله علیه و اله) و به دست مسلمین تحقق‌یافته و وعده دوم طبق تصریح برخی روایات در زمان ظهور امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) محقق خواهد شد.(۲۹)
آیات و روایات دیگری نیز در باب رویارویی امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) با یهودیان وجود دارد که ذکر و بررسی آن‌ها در این مقال نمی‌گنجد.(۳۰)
نتیجه:
منجی گرایی و اعتقاد به موعود، وجه مشترک ادیان آسمانی است. این اشتراک میان آیین اسلام و یهودیت به اوج خود می‌رسد به‌طوری‌که شواهدی از کتب عهد عتیق و قرآن و روایات اسلامی، وجود دارد که با مقایسه آن‌ها، صفات منجی و قائم به یک نفر ختم می‌شود که وجود مبارک صاحب‌الامر¬(عج الله تعالی فرجه الشریف) هست. همچنین با توجه به آیاتی که سبقه و صفات قوم یهود را برمی‌شمارد و روایاتی که در باب حوادث بعد از ظهور رخ می‌دهد، این نتیجه حاصل می‌شود که امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) در وهله اول همه یهودیان را به اسلام دعوت می‌نماید، نشانه‌های معتبری به ایشان ارائه می‌کند که عده‌ای به سمت حضرت متمایل می‌شوند و گروهی نیز به دشمنی با حضرت می‌پردازند و نبردی در این زمینه شکل خواهد گرفت.
پی‌نوشت‌ها:
۱. شاکری زواردهی، روح‌الله و فاطمه زهرا فقیه خراسانی، بررسی و اثبات یکی بودن مهدی و ماشیح با تطبیق پیشگویی‌های عصر ظهور در عهد عتیق و منابع اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی مشرق موعود، سال یازدهم، شماره ۴۲، تابستان ۱۳۹۶، ص۲۳۳.
۲. دانیال ۱۲: ۱.
۳. اشعیا ۴۱: ۱۳.
۴. پیدایش ۴۹: ۱۰.
۵. مزمور ۱۸: ۵۱.
۶. همان.
۷. شاکری زواردهی، همان، ص۲۳۴.
۸. دانیال ۱۲: ۱.
۹. پیدایش ۱۳: ۱۴- ۱۷.
۱۰. اشعیا ۶۵: ۹.
۱۱. سوره قصص، آیه ۵.
۱۲. اشعیا ۴۵: ۲۲؛ سوره توبه، آیه ۳۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق، ج۵۲، ص۳۵۲.
۱۳. اشعیا ۱۱: ۳؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، انتشارات صدوق، تهران، ۱۳۶۳ ش، ص۳۱۳.
۱۴. اشعیا ۴۱: ۱۸؛ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الاثر، سلمان فارسی، قم، ۱۴۲۲ ق، ج۳، ص۱۴۴.
۱۵. دانیال ۱۲:۴؛ مجلسی، همان، ج۵۲، ص۳۳۶ و ۳۵۲.
۱۶. سوره بقره، آیات ۴۲ و ۱۲۲.
۱۷. همان، آیه ۵۰؛ سوره قصص، آیات ۴-۶.
۱۸. سوره مائده، آیه ۶.
۱۹. سوره بقره، آیات ۵۷ و ۹۶؛ سوره نساء، آیات ۱۵۵ و ۱۶۱؛ سوره مائده، آیات ۱۳ و ۳۲.
۲۰. سوره بقره، آیات ۱۱۱، ۱۱۳، ۱۳۵ و ۱۲۰.
۲۱. همان، آیه ۸۷.
۲۲. سوره مائده، آیه ۸۲.
۲۳. سوره آل‌عمران، آیه ۸۳.
۲۴. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، چاپخانه علمیه تهران، تهران،۱۳۸۰ ش، ج۱ ص۱۸۳ – ۱۸۴
۲۵. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ش، ج۱، ص۲۳۸.
۲۶. مجلسی، همان، ج۵۲، ص۳۹۰.
۲۷. سوره آل‌عمران، آیه ۱۱۳؛ عیاشی، همان، ص۱۸۳ - ۱۸۴.
۲۸. سوره اسرا، آیات ۴ – ۷.
۲۹. کورانی، علی، المعجم الموضوعی لاحادیث الامام المهدی(عج)، دارالمرتضی، بیروت، ۱۹۴۴ م، ص۶۲۶.
۳۰. برای مطالعه بیشتر، رک: بخشی، سعید و سید مسعود پورسیدآقایی، مواجهه امام زمان با قوم یهود درعصر ظهور، فصلنامه علمی پژوهشی مشرق موعود، سال یازدهم، شماره ۴۲، تابستان ۱۳۹۶.