پرسش:
کنیه اباعبدالله برای امام حسین(علیه السلام )به چه دلیل است؟
پاسخ:
احتمال می‌رود کنیه «ابوعبدالله» را پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) برای امام حسین انتخاب کرده باشد؛ زیرا از یک سو، بر اساس گزارش‌های متعدّد، نام امام حسین (علیه‌السلام) را جدش رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) انتخاب کرد.(۱) از سوی دیگر، این رسم هم وجود داشت که در همان هنگام تولّد و هم زمان با انتخاب نام، کنیه نیز برای نوزاد انتخاب می‌کردند؛(۲) چنان که دیگر ائمه ( علیهم السلام )نیز از کودکی کنیه داشته‌اند و در موارد دیگری نیز انتخاب هم زمان نام و کنیه، در سیره اهل بیت گزارش شده است.
برای نمونه، نقل شده که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) ولادت محمد حنفیه را پیش گویی کرده، به امام علی (علیه‌السلام) فرموده بود: « اگر صاحب پسری شدی، نامش را هم نام من و کنیه‌اش را هم کنیه من انتخاب کن»؛ و امام علی ( علیه السلام ) نیز بعد از آن‌که از خوله حنفیه صاحب پسر شد، او را محمد نامید و ابوالقاسم کنیه داد و او همان محمد حنفیه معروف است.(۳) شایان گفتن است که مرحوم مجلسی عبارتی را از زبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) خطاب به امام حسین ( علیه السلام ) نقل کرده که آن حضرت در روز هفتم ولادت وی و بعد از عقیقه و دیگر آداب روز هفتم نوزاد، «او را در دامن گذاشت گفت:ای اباعبدالله چه بسیار گران است بر من کشتن تو! پس بسیار گریست…».(۴) این خبر که دلالت بر پیش گویی شهادت امام حسین (علیه‌السلام) توسط پیامبر ( صلی الله علیه و اله )دارد، اگر دقیق نقل شده باشد، آشکارا دلالت دارد بر این‌که کنیه «ابوعبدالله» را پیامبر ( صلی الله علیه و اله ) برای امام حسین (علیه‌السلام) انتخاب کرده است. ولی خبر مذکور به این شکل، در منابع دیگر و حتی در دیگر آثار مرحوم مجلسی یافت نشد و ممکن است ایشان از باب نقل معنا این تعبیر را از زبان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) به کار برده باشد. به هر حال بعید نیست که انتخاب «ابوعبدالله» به عنوان کنیه امام حسین (علیه‌السلام) توسط پیامبر خدا ( صلی الله علیه و اله ) بوده باشد؛ اما وجه این انتخاب، چندان روشن نیست.
شایان توجه است که انتخاب کنیه برای افراد، با انگیزه‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ اما گاهی وجه روشنی برای انتخاب یک کنیه ذکر نشده و علّت استفاده از یک کنیه، نا معلوم می‌ماند. بسیاری از کنیه‌ها، برگرفته از نام یکی از فرزندان فرد و معمولاً پسر ارشد وی هستند. امام حسین (علیه‌السلام) نیز فرزندی به نام عبدالله داشته که در کربلا به شهادت رسید(۵) و ظاهراً همان طفل شیرخواری است که به «علی اصغر» شهرت یافته است.(۶) منتها، این فرزند در روز عاشورا و یا چند ماهی قبل از عاشورا به دنیا آمده بود، در حالی که امام حسین از سال‌ها قبل و احتمالاً از دوران کودکی، به این کنیه شهرت داشته است. پس نمی‌توان کنیه امام حسین ( علیه السلام ) را برگرفته از نام این فرزند دانست؛ مگر این‌که بگوییم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) چون علم غیب داشت و می‌دانست که امام حسین در آینده صاحب فرزندی به نام عبدالله خواهد شد و بر این اساس، کنیه «ابوعبدالله» را برای وی برگزید. اشاره به این نکته نیز بد نیست که برخی، کنیه «ابوعبدالله» را اشاره به مقام عبودیت و بندگی امام حسین (علیه‌السلام) دانسته و نوشته‌اند: «به جهت اوج و شکوه و عبودیت عاشقانه او است که با خون خویش ترسیم کرد».(۷) این سخن، ظاهراً تأویلی ذوقی است و هیچ مستندی ندارد.
در پایان، شایان گفتن است که برخی «ابوعبدالله» را تنها کنیه امام حسین (علیه‌السلام) دانسته‌اند؛(۸) ولی برخی دیگر «ابوعلی» را نیز کنیه خاصّ ایشان ذکر کرده‌اند(۹) که اگر درست باشد، به اعتبار فرزندان آن حضرت است که علی نام داشته‌اند.(۱۰) کنیه‌های دیگری مانند «ابوالشهداء»، «ابو الاحرار»، «ابوالمساکین» و «ابوالائمه» نیز برای آن حضرت ذکر شده که در واقع، اوصاف آن حضرت هستند و نه کنیه به معنای اصطلاحی.
نتیجه این‌که کنیه امام حسین (علیه‌السلام) «ابوعبدالله» بوده، از مسلمات تاریخ است و احتمالاً همان طور که نام ایشان را رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) انتخاب کرد، کنیه ایشان نیز به انتخاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بوده است. ولی این‌که چرا این کنیه برای ایشان انتخاب شده، پاسخ روشنی برای آن نیافتیم و پاسخ‌هایی که به این سؤال داده می‌شود، مستندی ندارند. البته ایشان فرزندی به نام «عبدالله» نیز داشته ولی معلوم نیست که این کنیه، برگرفته از نام آن فرزند باشد؛ زیرا آن فرزند در روزها یا ماه‌های پایانی عمر امام حسین (علیه‌السلام) به دنیا آمد.
پی نوشت‌ها
۱ محمد محمدی ری شهری و همکاران، دانش نامه امام حسین (علیه‌السلام)، ترجمه عبدالهادی مسعودی و مهدی مهریزی، قم، دارال حدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۸ شمسی، ج۱، ص۱۷۹ ۱۹۵.
۲. مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب نکاح، ابواب احکام اولاد، با بی‌را با این عنوان آورده است: «باب ۲۷ بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ الْکُنْیهِ لِلْوَلَدِ فِی صِغَرِهِ وَ وَضْعِ الْکَبِیرِ لِنَفْسِهِ وَ إِنْ لَمْ یکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ أَنْ یکَنَّی الرَّجُلُ بِاسْمِ وَلَدِه (استحباب انتخاب کنیه برای فرزند در کودکی‌اش و این‌که بزرگ سال اگر کنیه ندارد، برای خودش کنیه انتخاب کند هرچند فرزندی نداشته باشد و این که مرد با نام فرزندش کنیه بگیرد)». (حرّ عاملی، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، ۱۴۰۹ ق، ج۲۱، ص۳۹۷)
۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، لبنان بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ھ.ق، ج۴۲، ص۹۹.
۴. همو، جلاء العیون، تحقیق سید علی امامیان، قم، انتشارات سرور، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۶ ھ.ش، ص۴۸۱.
۵. در زیارت منسوب به ناحیه مقدسه آمده است: «السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَینِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِی الصَّرِیع…». (بحارالانوار، ج۴۵، ص۶۶)
۶. محمد محمدی ری شهری و همکاران، دانش نامه امام حسین (علیه‌السلام)، ترجمه عبدالهادی مسعودی و مهدی مهریزی، قم، دارال حدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۸ شمسی، ج۱، ص۳۰۴ و ۳۴۴.
۸. محمد بن طلحه نصیبی شافعی، می‌نویسد: «کُنیتُه (علیه‌السلام) ابو عبدالله لا غیر و أما ألقابُهُ ف کثیرهٌ…». (مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، مؤسسه البلاغ، ۱۴۱۹ ھ.ق، ص۲۴۸). مرحوم اربلّی نیز تعبیر مشابهی را از شیخ کمال الدین نقل کرده که احتمالاً منظورش همین ابن طلحه است. (اربلّی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، تحقیق: رسولی محلاتی، تبریز، مکتبه بنی هاشمی، ۱۳۸۱ ھ.ق، ج۲، ص۳)
۹. ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد، مناقب آل ابی طالب، قم، انتشارات علامه، ۱۳۷۹ ق، ج۴، ص۷۸.
۱۰. امام حسین (علیه‌السلام) دست کم دو فرزند به نام علی داشته است: امام زین العابدین (علیه‌السلام) و برادرش که در کربلا به شهادت رسید و در میان ما به «علی اکبر» معروف است. افزون بر این دو، در برخی منابع طفل شیرخوار امام که در کربلا به دست حرمله به خون غلتید نیز علی نام داشته و از این رو، در محافل شیعی از او با عنوان «علی اصغر» یاد می‌شود. در این صورت، امام حسین (علیه‌السلام) سه فرزند به نام علی داشته است.