پرسش:
اگر مادر به فرزند خود توهین کند آیا فرزند می‌تواند به او توهین کند؟
پاسخ:
چنانچه رفتار والدین مخالف دستورات دینی و ظلم به فرزند باشد در روز قیامت مدیون فرزند خود بوده و مورد بازخواست الهی قرار می‌گیرند ولی در هر حال فرزند حق بی‌احترامی به آنها را ندارد. در مورد حقوق پدر و مادر و وظیفه فرزند نسبت به آنها در قرآن آیات متعددی آمده و در روایات نیز مورد تأکید جدی قرار گرفته است.
آیات قرآن:
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَیكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً؛(۱)
بگو: «بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده است برای تان بخوانم: اینكه چیزی را شریك خدا قرار ندهید! به پدر و مادر نیكی كنید!
وَ قَضی رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً إِمَّا یبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَریماً وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّیانی صَغیراً؛(۲)
پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! به پدر و مادر نیكی كنید! هر گاه یكی از آن دو، یا هر دوی آنها، نزد تو به سن پیری رسند، كم‌ترین اهانتی به آنها روا مدار! بر آنها فریاد مزن! گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو! بال‌های تواضع خویش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان‌گونه كه آنها مرا در كوچكی تربیت كردند، مشمول رحمت شان قرار ده!»
وَ وَصَّینَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بی‌ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما؛(۳)
ما به انسان توصیه كردیم كه به پدر و مادرش نیكی كند، و اگر آن دو (مشرك باشند و) تلاش كنند كه برای من همتایی قائل شوی كه به آن علم نداری، از آنها پیروی مكن!
وَ وَصَّینَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَینِ أَنِ اشْكُرْ لی وَ لِوالِدَیكَ إِلَی الْمَصیرُ وَ إِنْ جاهَداكَ عَلی أَنْ تُشْرِكَ بی‌ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفا؛(۴)
به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كردیم. مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل كرد (هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازه‌ای را متحمّل می‌شد). دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می‌یابد (آری به او توصیه كردم) كه برای من و برای پدر و مادرت شكر به جا آور كه بازگشت (همه شما) به سوی من است! هر گاه آن دو، تلاش كنند كه چیزی را همتای من قرار دهی، كه از آن آگاهی نداری (بلكه می‌دانی باطل است)، از ایشان اطاعت مكن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار كن.
وَ وَصَّینَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً ً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً؛(۵)
به انسان توصیه كردیم كه به پدر و مادرش نیكی كند. مادرش او را با ناراحتی حمل می‌كند. با ناراحتی بر زمین می‌گذارد. دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است.
با توجه به این آیات، احسان به پدر و مادر واجب و در اهمیت، بعد از توحید قرار می‌گیرد. از مصادیق احسان واجب، چشم پوشی از توهین‌هایی است که احیانا از طرف آنان سر می‌زند. آنان اگر در حق ما ظالم هم باشند، ما موظفیم با احسان و نیکی با آنان رفتار کنیم. البته اوامر آنها اگر مخالف امر خدا باشد، نباید اطاعت شود. حق توهین یا مقابله به مثل را نداریم. باید با عفو و تحمل و چشم پوشی و رد به نیکی با آنان مواجه شویم.
پی نوشت‌ها:
۱. انعام(۶) آیه ۱۵۱.
۲. اسراء(۱۷) آیه ۲۳-۲۴.
۳. عنکبوت(۲۹) آیه ۸.
۴. لقمان(۳۱) آیه ۱۴-۱۵.
۵. احقاف(۴۶) آیه ۱۵.
موضوع: