پرسش:
خدا در قرآن فرموده انسان ضعیف خلق شده، چرا با اینکه ازدواج این همه مسئولیت و سختی داره باز هم خدا میگه من خواستم کار رو بر شما آسان کنم؟ تو این شرایطی که ازدواج خیلی سخته چرا باز هم رفاقت با جنس مخالف و زنا حرامه؟
پاسخ:
ازدواج در اسلام دارای جایگاه والا و ویژه است و از مهم‌ترین علل و فواید ازدواج، حفظ دین(۱) و حفظ نوع بشر(۲) است. درآیات و روایات نیز، شواهد فراوانی مبنی بر فلسفه، اهمیت و اهداف ازدواج ذکرشده، نظیر اشاره آیات قرآن به اینکه ازدواج، سنتی رایج میان پیامبران الهی بوده است: «و ماقبل از تو رسولانی فرستادیم و برای آن‌ها همسران و فرزندانی قراردادیم».(۳) این تعبیر به‌خوبی نشان می‌دهد که ازنظر اسلام، ازدواج، مانعی برای تکامل و رسیدن به سعادت ابدی نیست و به همین جهت، انبیای الهی که الگوی بشر هستند، ازدواج می‌کردند و هیچ‌گاه آن را سرزنش نکردند.
با این مقدمه و شناخت جایگاه ازدواج در اسلام، به بررسی پرسش حاضر می‌پردازیم و آیات سوره نساء در زمینه ازدواج را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهیم:
نکته اول
درآیات ۲۰ تا ۲۵ سوره نساء، هم به روابط جنسی مشروع اشاره می‌شود و هم به روابط جنسی نامشروع. پس از بیان این دو دسته از روابط جنسی، درآیات بعدی، یعنی آیات ۲۶ تا ۲۸، به این نکته مهم اشاره می‌شود که خداوند درصدد سخت‌گیری نیست و متوجه است که انسان ضعیف است و نیازهایی مثل شهوت دارد که باید تأمین شوند. ازاین‌رو، روابط جنسی را به شکل مطلق نهی نکرده، بلکه روابط جنسی مشروع را جایز دانسته و مؤمنان را به آن‌ها سوق می‌دهد. در این آیات بیان می‌شود که خداوند با شهوت بی‌قید و بند مخالف است: «خداوند می‌خواهد (با این دستورهایی که درباره روابط جنسی مشروع و نامشروع ارائه کرده، راه‌های خوشبختی و سعادت را) برای شما آشکار سازد و به سنت‌های (صحیح) پیشینیان رهبری کند؛ و خداوند دانا و حکیم است. خدا می‌خواهد شما را ببخشد (و از آلودگی پاک نماید)، امّا آن‌ها که پیرو شهوات‌اند، می‌خواهند شما به‌کلی منحرف شوید. خدا می‌خواهد (با احکام مربوط به ازدواج مشروع) کار را بر شما سبک کند؛ و انسان، ضعیف آفریده‌شده (و در برابر طوفان غرایز، مقاومت او کم است)».(۴)
نکته دوم
از منظر اسلامی، شهوت به‌عنوان یک نیروی غریزی کنار نیروهای غریزی دیگر، نباید سرکوب شود و خداوند نیز آن را سرکوب نکرده است؛ اما از سوی دیگر شهوت و سایر نیروهای غریزی نباید افسارگسیخته شوند و فرمان‌شان بر فرمان عقل و دین، برتری یابد.
در قلمرو وجودی انسان، باید عقل و وحی حاکم شوند چراکه این‌ها می‌توانند هم نیروهای غریزی متفرقه در وجود انسان را هم‌زمان و به شکل متعادل تأمین کنند و هم مانع از سلطه و افسارگسیختگی یکی از غرایز علیه سایر نیروهای غریزی (طبیعی) و فطری (روحی) می‌شوند.
اگر به‌جای عقل و دین، شهوت بر وجود انسان حاکم شود، این تعادل درونی برهم‌خورده و نمی‌تواند ابعاد غریزی و فطری خود را به بهترین شکل تأمین نموده و به رشد روحی و سعادت ابدی دست یابد.
نکته سوم
با این توضیحات مشخص می‌شود که منظور از تخفیف و آسان‌گیری، این نیست که ازدواج مسئولیتی به دنبال ندارد و دارای سختی و مشکلات نیست؛ بلکه به این معنا است که خداوند به ضعیف بودن انسان و نیازهایش بی‌توجه نبوده و روابط جنسی را به شکل مطلق نهی نکرده و راه‌های مشروع برای تأمین غریزه جنسی را در اختیارش قرار داده است.
به‌بیان‌دیگر، این تخفیف و آسان‌گیری، پاسخ به اشکال مقدّرِ شهوت‌پرستان است که می‌گویند چرا اسلام این‌قدر سخت گرفته و روابط جنسی را محدود کرده است. اسلام می‌گوید، این سخت‌گیری نیست چراکه روابط جنسی به شکل مشروع وجود دارد و اسلام با تأمین شهوت مخالف نیست و به ضعیف بودن انسان و نیازمندی او به جنس مخالف برای تأمین شهوت توجه دارد. اگر برخی از روابط جنسی در اسلام نامشروع دانسته شده است، به‌منظور سخت‌گیری و سرکوب شهوت نبوده، بلکه به‌منظور جلوگیری از افسارگسیختگی شهوت بوده است تا خانواده و روح پاک انسان دچار فساد نگردد.(۵)
نکته چهارم
اسلام برای افرادی که شرایط ازدواج دائم ندارند امکان ازدواج موقت را با شرایط و قیدهایی حلال اعلام کرده است ولی متاسفانه گاهی از این موضوع سوءاستفاده می‌شود و گاهی هم به عنوان یک تابوی اجتماعی مطرح می‌گردد. لذا در جایی که خداوند راه آسانی قرار داده هیچ توجیهی برای موارد حرام وجود ندارد.
کلمات کلیدی
ازدواج در اسلام، سختی‌های ازدواج، شهوت، نیازهای غریزی.
پی‌نوشت‌ها:
۱. الحر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، لبنان، دارالاحیاء التراث، ۱۴۰۳ ق، ج۱۴، ص۵.
۲. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ ق، ج۵، ص۴۷۴، ح ۲.
۳. سوره رعد، آیه ۳۸: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّیهً.
۴. سوره نساء، آیات ۲۶-۲۸: یریدُ اللَّهُ لِیبَینَ لَکُمْ وَ یهْدِیکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ یتُوبَ عَلَیکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ وَ اللَّهُ یریدُ أَنْ یتُوبَ عَلَیکُمْ وَ یریدُ الَّذینَ یتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمیلُوا مَیلاً عَظیماً یریدُ اللَّهُ أَنْ یخَفِّفَ عَنْکُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعیفا.
۵. برای مطالعه بیشتر، رک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ ش، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۲.
موضوع: