پرسش:
چکار کنم دخترم حجاب را رعایت کنه من خودم با حجاب و چادری هستم ولی دختر ۱۴ ساله‌ام از حجاب متنفره خیلی با هاش صحبت می‌کنم ولی رعایت نمی‌کنه و آشکارا می‌گه من باید موهام بیرون باشه و مانتو کوتاه می‌پوشم خیلی ناراحتم.
پاسخ:
امروزه دغدغه‌مندی مادران نسبت به مسئله حجاب دخترانشان بیش از گذشته است؛ چراکه عوامل بازدارنده دختران از رعایت حجاب و حفظ حیا و عفت در جامعه بسیار افزون گشته و همین امر موجبات نگرانی‌های متعددی را برای والدین و مخصوصاً مادران فراهم آورده است. دوران نوجوانی یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی انسان است. تغییرات جسمی و روحی متعددی در این دوران ایجاد می‌شود که عدم توجه به آن‌ها نوجوان را با خانواده و جامعه دچار مشکل خواهد کرد؛ بنابراین لازم است تا والدین با مدیریت صحیح رفتاری، به نوجوان خویش کمک کنند تا این بحران را به‌آسانی پشت سر بگذارد.
در بحث تربیت فرزند همه‌چیز از خود انسان شروع می‌شود. اگر ما به‌عنوان پدر و مادر بر مبنای آموزه‌های دینی عمل نماییم، قادر خواهیم بود فرزندان معتقدی تربیت کنیم. آنچه در رابطه با اصول تربیتی و به‌عنوان یک قانون کلی ذکر می‌شود این است که درخت تربیت ریشه‌اش در خانواده تثبیت و تقویت می‌شود و اگر ریشه محکم باشد آفت‌ها نمی‌توانند اصل درخت را نابود کنند. توجه به اصولی که در ادامه ذکر می‌شود می‌تواند امر تربیت دینی فرزندان را تسهیل نماید:
اصل قانون‌گرایی
وقتی بخواهیم امر مهمی را در خانواده دنبال کنیم باید آن را به شکل قانون دربیاوریم؛ مثلاً برای بچه‌ها قانون بگذاریم که قبل و بعد از غذا دستانشان را بشویند و یا حتماً هر شب مسواک بزنند. شما نیز لازم است برای دخترتان تبیین کنید که برخی قوانین، جزء قوانین دینی بوده و بر ما لازم است آن را به‌جا آوریم. در این شرایط، به فرض اگر دختر شما بخواهند حتی به‌جای چادر، مانتو بپوشند می‌توانید چنین قانونی را تنظیم کنید که پوشیدن مانتوی کوتاه یا تنگ ممنوع است.
اصل نظارت
متأسفانه برخی از والدین، ناظر بر اعمال فرزندان خود نیستند درحالی‌که توصیه می‌شود والدین ناظر رفتارهای فرزند خود بوده و با تذکر، همواره وظایف دینی آن‌ها را یادآور شوند تا وجوب آن کم‌کم برای آن‌ها جا بیفتد. شما نیز با تذکرهای کم اما مداوم و همیشگی به دخترتان این اصل را در زندگی خود پیاده کنید.
اصل محبت
یکی از توصیه‌های مهم دیگر این است که فرزند ما از طریق محبت قطعاً به سمت اعمال عبادی روی خواهد آورد. بذل محبت و مهربانی در طول روز اشتیاق فرزند را برای شنیدن و تبعیت از سخنانمان بالا می‌برد. بچه‌هایی که به والدینشان علاقه بیشتری دارند تابع‌تر خواهند بود.
پرهیز از خشونت
مطمئناً استفاده از خشونت و اجبار در تربیت، تأثیر منفی دارد و شما هرگز از طریق بدخلقی و دعوا و داد و فریاد و اِعمال روش‌های خشک و مستبدانه نمی‌توانید دخترتان را وادار به حجاب نمایید.
دقت در معاشرت
با توجه به تأثیر عوامل بیرونی بر رفتار فرزندان، تلاش نمایید که در انتخاب مربی و معلم و دوستان دخترتان دقت لازم را به خرج داده و خود نیز با خانواده‌هایی که نسبت به امور اعتقادی حساس‌اند و به ارزش‌های دینی اهمیت می‌دهند رابطه برقرار نمایید.
حضور در جمع‌های مذهبی
شرکت در مجالس معنوی و مذهبی، رفتن به مساجد و شرکت در نماز جمعه و جماعت و به‌طورکلی قرار دادن دخترتان در جو معنوی می‌تواند عامل مؤثر دیگری در تشویق ایشان به حجاب باشد.
پیشنهاد مطالعه
می‌توانید کتاب‌هایی با موضوع حجاب تهیه‌کرده و خواندن آن‌ها را به دخترتان پیشنهاد دهید. با او وارد یک بحث علمی و منطقی شوید و اجازه دهید نظراتش را در امنیت کامل بیان کند.
ریشه‌یابی
مقطع نوجوانی، مقطعی بحرانی و حساس است. از طرفی تبلیغات دشمن در فضای مجازی و همچنین وجود دوستان ناباب در فضای حقیقی می‌تواند در تزلزل اعتقاد نوجوانان مؤثر باشد. گاهی نیز فرزندان ما شبهاتی نسبت به امور دینی دارند و والدین نسبت به پیدا کردن راهی برای پاسخ دادن به شبهات نوجوانان سهل‌انگاری می‌کنند و همین شبهات، شک و تردیدها را ایجاد نموده و بچه‌ها را از امور عبادی دور می‌کند. گاهی برخوردهای بد والدین نسبت به مسئله حجاب باعث می‌شود که نوجوانان دختر به لجبازی رو آورده و حجاب را کنار بگذارند. پس با پیدا کردن ریشه، سعی در حل معضل داشته باشید.
اصل عمل‌گرایی
در امر تربیت دینی اگر قرار باشد آموزه‌های اسلامی را به فرزندمان آموزش دهیم اما خودمان اهل عمل نباشیم به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید. در روایت آمده است: «قالَ ابوعبدالله علیهالسلام: «أَنَّهُ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً قَالَ النَّاسُ کیفَ نَقِی أَنْفُسَنَا وَ أَهْلِینَا قَالَ اعْمَلُوا الْخَیرَ وَ ذَکرُوا بِهِ أَهْلِیکمْ وَ أَدِّبُوهُمْ عَلَی طَاعَهِ اللَّهِ»؛(۱) امام صادق علیهالسلام فرمودند: وقتی آیه أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً ؛ نازل شد، مردم از پیامبر صلی‌الله پرسیدند، ما چگونه خود و خانواده‌مان را از آتش حفظ نماییم؟ پیامبر پاسخ دادند: کارهای خوب و خیر انجام دهید و به خانواده‌تان هم تذکر دهید، آن‌ها را بر طاعت دستورات خدا تربیت نمایید». شما فرمودید خودتان مقید به رعایت حجاب هستید و الحمدالله در این زمینه مشکلی ندارید؛ درعین‌حال تلاش کنید که به عقیده خود پایبند بمانید و ازاین‌جهت بهانه‌ای به دست دخترتان ندهید.
اصل تبیین
یکی از اصول تربیتی و اخلاقی در خانواده، توجه دادن نوجوانان به اثرات نامطلوب گناهان است. تعیین خط قرمزها، تبیین تأثیرات گناه و بیان فلسفه حجاب متناسب بافهم فرزندتان می‌تواند عامل مهمی در تغییر رویه او باشد. در فهم فلسفه حجاب، فرزندتان را یاری کنید و البته قبل از آن میزان اطلاعات و آگاهی‌های خود را در این زمینه بالا ببرید.
اصل تشویق
تکرار و تداوم عمل ازجمله فواید تشویق است. گاهی لازم است دخترتان را بابت حجابی که رعایت می‌کند مورد تشویق قرار دهید.
اصل تعادل
توجه بیش‌ازحد به فرزند را کنار گذاشته و از بی‌توجهی به او نیز اجتناب نمایید. رعایت اصل تعادل در محبت ورزی به دخترتان برای رعایت حجاب یا توبیخ او برای عدم رعایتش باید مدنظر قرار گیرد.
هماهنگی در تربیت
روش تربیتی مادر و پدر باید یکسان و مشابه باشد؛ بنابراین در این جریان از مشارکت همسر خود بهره برده و سعی کنید تا با همیاری ایشان تربیت دینی فرزند خود را تثبیت نمایید. اینکه به فرض، شما او را به رعایت حجاب دعوت کنید، اما پدرشان نسبت به این مسئله بی‌توجه باشند مانع بزرگی دررسیدن به هدف است.
تقویت رابطه کلامی
برقراری گفتگو و دیالوگ دوستانه بین شما و دخترتان و پایبندی به تمام قواعد و اصول یک گفتگوی صحیح همچون عدم قضاوت عجولانه، پرهیز از شتاب‌زدگی، پرهیز از تعصب، خوب شنیدن و خوب توجه کردن به گفته‌ها می‌تواند آغازگر یک ارتباط صمیمانه و تبعیت فرزندتان از شما باشد. در نظر گرفتن دقایقی از روز برای گفتگو بین شما و دخترتان می‌تواند در این میان کمک بزرگی به‌حساب آید. مهم‌ترین چیزی که فرزندان ما بدان نیازمندند آرامش است و آرامش حاصل پیوند و ارتباط عاطفی است. وقتی آرامش فراهم شود بستر تعبد و بندگی نیز فراهم می‌گردد.
ارشاد تدریجی
از دیگر روش‌های مؤثر در نهی از منکر ارشاد تدریجی است؛ یعنی توقع نداشته باشید که یک‌شبه دخترتان تغییر کند، بلکه باید به‌تدریج زمینه را برای تغییر ایشان فراهم نمایید.
ابزار دعا
ازجمله لوازم معنوی در تربیت فرزند دعا نمودن والدین برای فرزندان است که نباید مورد غفلت قرار گیرد.
زمان‌شناس بودن
موضوع کم‌حجابی دخترتان را به موضوع چالشی و بحث و درگیری تبدیل نکنید. تا وقتی شما بخواهید پشت سر هم تذکر دهید و نسبت به کم‌حجابی او اعتراض کنید او هم حالت تدافعی می‌گیرد و لجبازی می‌کند پس تذکرات را به زمان مناسب اختصاص دهید.
تمرکز بر خوبی‌ها
بر نقاط مثبت رفتاری دخترتان تمرکز کنید و آن‌ها را پررنگ نمایید؛ یعنی اگر ویژگی‌های خوب رفتاری دارد دائماً از آن ویژگی‌ها تعریف و تمجید نمایید.
مدارا کردن
دقت کنید که امربه‌معروف و نهی از منکر نوجوانان حتماً باید با چاشنی مدارا و انعطاف‌پذیری همراه باشد.
خلاق بودن
دختران مخصوصاً در سن نوجوانی مجذوب جذابیت‌های گوناگون در پوشش و آرایش می‌شوند؛ بنابراین اگر می‌خواهید فرزندتان محجبه باشد از خلاقیت‌ها و جذابیت‌های متعدد و متنوع در انتخاب لباس و نوع پوشش برای ایشان بهره ببرید تا محجبه بودن را مساوی با عدم زیبایی تصور نکنند.
حفظ کرامت
تربیت به کرامت گره‌خورده است و تا حس کرامت در وجود انسان ایجاد نگردد، تربیتش ممکن نخواهد بود. وقتی انسان از طریق واژه‌های مملو از عشق و عاطفه با فرزند خویش صحبت کند، موقع خطاب کردن او از برترین الفاظ بهره ببرد و یا هنگامی‌که شاهد رفتار مثبتی از فرزند خود بود لب به تحسین او گشاید، حس مورد پذیرش قرار گرفتن را در وجود او اقناع می‌سازد. تأثیر تکریم رفتاری نیز به همین ترتیب تا ابد در ذهن فرزند باقی می‌ماند. وجود مقدس پیامبر اسلام وقتی دخترشان حضرت زهرا سلام‌الله علیها را می‌دیدند می‌فرمودند من بوی بهشت را از فاطمه استشمام می‌کنم. اوج محبت و تکریم فرزند را در این کلام نورانی می‌توان به‌وضوح دید. در روایتی نیز پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله می‌فرمایند: «جُبِلَتِ اَلْقُلُوبُ عَلَی حُبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَیهَا وَ بُغْضِ مَنْ أَسَاءَ إِلَیهَا»؛(۲) «دل‌ها آن‌گونه آفریده‌شده‌اند که چون کسی درباره آن‌ها نیکی کند او را دوست می‌دارند و چون کسی نسبت به آن‌ها بدی کند او را دشمن می‌دارند».
در روایت می‌خوانیم: امام علی علیهالسلام می‌فرمایند: «مَن کرُمَت علَیهِ نَفسُهُ لَم یهِنْها بالمَعصیهِ»(۳)«هر که برای نفْس (شخصیت) خود احترام قائل باشد، آن را با معصیت، خوار نمی‌گرداند». عشق والدین به فرزندان و بذل محبت به آن‌ها، عزت‌نفسشان را افزایش می‌دهد و بالا رفتن عزت‌نفس در فرزندان منجر به این می‌شود که به ذلت ناهنجاری‌های اخلاقی تن ندهند. اگر خانواده فرزندش را بپذیرد و برای او ارزش قائل شود، فرزند دچار احساس خودکم‌بینی نمی‌شود و هرگز برای جبران این احساس سراغ کج‌روی نخواهد رفت. دخترها نیاز به دیده شدن دارند و شما به‌عنوان والدین باید بامحبت فراوان به دخترتان او را بیش از همه ببینید و مورد توجه قرار دهید تا اقناع گردد.
نتیجه
دستورات اسلام مملو از امور اخلاقی است و وقتی خانواده‌ای خود را مقید به این دستورات بداند به‌راحتی می‌تواند اخلاق را در متن زندگی فردی و اجتماعی خویش وارد نماید و از آسیب‌پذیر بودن در امان بماند.
مشاهده کم‌حجابی از جانب دخترتان نباید منجر به طرد کردن او و فاصله گرفتن از ایشان باشد. کج‌خلقی و بداخلاقی، گوشه و کنایه زدن و سرزنش کردن مداوم به خاطر این رفتار، فرزند شمارا از شما دورتر می‌کند. اجازه دهید فرزندتان هنوز هم در کنار شما احساس امنیت کند و لازمه‌اش این است که ارتباط خود را با او حفظ کنید. قهر کردن و کم‌محلی و بی‌تفاوت بودن را هرگز امتحان نکنید. یادتان باشد که ویژگی جلوه‌گری یکی از ویژگی‌های درونی زنان و دختران است که اگر در متن خانواده به‌درستی پاسخ داده نشود به شکل کم‌حجابی و بدحجابی و یا خدایی ناکرده بی‌عفتی در جامعه خود را نشان می‌دهد و دوره نوجوانی آغاز پررنگ شدن این ویژگی است. پس با رفتارهای خود عامل به انحراف کشیده شدن این ویژگی نباشید. تبعیض بین فرزندان، بی‌احترامی به فرزند دختر، تحقیر و کم‌محبتی به او عامل اختلال در ویژگی تبرج و خودنمایی است. پس از آن‌ها بپرهیزید. روحیه عزتمندی و خود ارزشمندی را با احترام زیاد گذاشتن به دخترتان و سهیم کردن او در تصمیمات خانوادگی و مشورت کردن با او در برخی از مسائل بالا ببرید. اگر حس ارزشمندی برایش ایجاد شد، سراغ ضد ارزش‌ها نخواهد رفت.
برای مطالعه بیشتر
1. تربیت فرزند، حبیب‌الله فرحزاد.
2. خانواده و تحول در تربیت، رضا فرهادیان.
3. نقش خانواده در پیشگیری از انحرافات، سیف‌الله نحوی.
پی‌نوشت‌ها:
1. محدث نوری، شیخ حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، ج۱۲، ص۲۰۱.
2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۴، ص۴۱۹.
3. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، محقق / مصحح: رجائی، سید مهدی، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ ق، ص۶۳۴.
موضوع: