سؤال:
در رابطه با توبه از استمنا، آیا فقط انجام ندادن آن کافی است و توبه محسوب می‌شود و یا باید حتما به خدا بگوییم خدا مرا به خاطر این کار ببخش تا توبه محسوب شود؟
پاسخ:
توبه به خودی خود با ندامت از انجام گناه و تصمیم و عزم راسخ بر ترک گناه محقق می‌شود و نیازی به اظهار لفظی و زبانی برای ترک آن در پیشگاه خداوند نیست اگر چه برای استغفار از درگاه الهی باید در مقام دعا از خداوند درخواست عفو و بخشش نمود. و این همان فرق بین توبه و استغفار است. به بیان دیگر استغفار به معناي طلب بخشش گناهان به وسيله دعا كردن است . فرد با خواندن دعا و تضرع و زاری به درگاه پروردگار طلب مغفرت از خداي تعالي می‌نمايد؛ اما توبه زمانی محقق می‌شود كه فرد عزم بر ترک گناه نمود و گناه را ترک نمايد.
تفاوتهای اساسی استغفار و توبه را می‌توان در این چند امر خلاصه کرد:
1. عزم برترک گناه از ارکان یا شرایط توبه است، اما شرط استغفار نیست، پس استغفار از این جهت اعم از توبه است. از سوی دیگر استغفار وابسته به لفظ است؛ اما در توبه نیاز به لفظ خاصی نیست، پس توبه نیز از این جهت اعم از استغفار است. در جایى که توبه و ندامت با استغفار اظهار شود و با عزم برترک گناه توأم گردد، هم استغفار است و هم توبه.
2. استغفار نوعی دعا است، چنان که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «خیرالدعا الاستغفار» (1) یعنی بهترین دعا آمرزش خواهی است در حالی که توبه، از مقوله دعا به شمار نمیرود.
3. توبه تنها از شخص توبه‌کننده صورت میگیرد و نیابت‌بردار نیست؛ اما استغفار و طلب آمرزش از طرف دیگری به نحوه نیابت نیز ممکن است، همان طور که یعقوب براى فرزندانش استغفار کرد و یا فرشتگان برای مؤمنان و پیامبر و اولیای الهی برای پیروان خود طلب مغفرت و بخشش میکنند.
4. استغفار یک عمل مستحبی محسوب می‌شود؛ اما توبه امری واجب است.
همان طور که در بالا توضیح داده شد آنچه واجب است اظهار ندامت و عزم بر عدم ارتکاب دوباره گناه است؛ اما بهتر آن است برای رعایت بیشتر ادب در پیشگاه الهی این ندامت و پشیمانی در محدوده زبان با استغفار و ریزش اشک چشم نیز همراه شود که از بار سنگین حسرتی که در قیامت به واسطه انجام این گناه گریبان‌گیر ما می‌شود کاسته شود.
منبع:
1. کلینی، محمد، الکافی، ج 2، ص 504.