سؤال:
با توجه به آِیه «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِيَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِيَ أَوْ رَحِمَنا فَمَنْ يُجيرُ الْکافِرينَ مِنْ عَذابٍ أَليمٍ» (ملک: 28) آیا خداوند به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان وعده عذاب داده است؟
پاسخ:
آیات مورد اشاره شما چنین است: «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِيَ أَوْ رَحِمَنا فَمَنْ يُجيرُ الْكافِرينَ مِنْ عَذابٍ أَليمٍ ـ قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ في ضَلالٍ مُبينٍ» (1)
بگو: «به من خبر دهيد اگر خداوند مرا و تمام كسانى را كه با من هستند هلاک كند، يا مورد ترحّم قرار دهد، چه كسى كافران را از عذاب دردناک پناه مىدهد؟!»
بگو: «او خداوند رحمان است، ما به او ايمان آورده و بر او توكل كرده‌ايم و به زودى مىدانيد چه كسى در گمراهى آشكار است!»
مسأله خیلی ساده و روشن است. آیه کریمه با «إن» شرطیه بیان شده و در مقام خطاب با کفار، یک فرض را بیان می‌کند! یعنی این کلام از جنس کلام خبری نیست تا این که بفرمایید: خداوند مهربان به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و سایر مسلمانان وعده هلاک و عقاب داده! پس ادامه پرسش که بر این مبنا چیده شده هم لغو خواهد بود. به توضیحات زیر توجه فرمایید:
توضیح اجمالی آیات کریمه:
در بعضى از روايات آمده كه كافران مكه، به پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان نفرين مىكردند و تقاضاى مرگ او را داشتند به گمان اين كه اگر آن حضرت از دنيا برود، دعوتش نيز برچيده مىشود! این آيه نازل شد و به آنها پاسخ داد. شبيه همين معنى در آيه «أَمْ يَقُولُونَ شاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ» (2) نیز آمده است كه آنها مىگويند محمد شاعرى است كه انتظار مرگش را مىكشيم!
آیه مورد بحث در واقع یک پاسخ جدلی به کفار می‌دهد و مىفرمايد: به ايشان بگو: به من خبر دهيد ببينم اگر خدا من و مؤمنينی كه با من هستند را هلاک كند، و يا به ما رحم نموده و هلاكمان نكند، چه كسى كافران [كه همين شماييد که به خدا كفر مىورزيد و مستحق عذاب دردناك او هستید] را از عذاب او پناه مىدهد؟! در واقع در اين جمله به طور قاطع كفار را تهديد مى كند به اين كه هلاک شدن ما و هلاک نشدنمان هيچ سودى به حال شما ندارد، و عذابى را كه به خاطر كفرتان به طور قطع به شما خواهد رسيد را از شما برطرف نمىسازد!
لذا در ادامه آیه مرزهای روشن اعتقادی خود و کفار را روشن می‌نماید و می‌فرماید: «قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»؛ در این آیه کریمه، ضمير به خدايى بر مىگردد كه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مأمور شده به دستور او بشر را به توحيد دعوت كند، و كفار همان خدا را مىخوانند تا او را هلاک سازد!
می‌فرماید: بگو آن خدايى [كه من شما را به توحيد او فرا مىخوانم، و شما او را به نفرين من و مؤمنين مىخوانيد]، همان رحمانى است كه [نعمتش هر چيزى را فرا گرفته و] ما به او ايمان آورده و بر او توكل كرده‌ايم [بدون اينكه به چيزى غير او متمايل شويم و يا بر غیر او اعتماد كنيم]، پس اى كافران! به زودى خواهيد فهميد چه كسى در گمراهی آشكار قرار دارد! [ما که به همان خدا ایمان و اعتماد داریم، يا شما که به او کفر می‌ورزید و از او روی گردانید؟]
ما اگر به خدا ايمان آورده ايم و او را ولى و وكيل و سرپرست خود برگزيدهايم، دليلش روشن است؛ او خداى رحمان است؛ رحمت عامش همه جا رسيده و فيض انعامش دوست و دشمن را فرا گرفته، و نگاهى كوتاه به جهان هستى و صفحه زندگى شاهد اين مدعاست، اما معبودهاى خیالی شما چه كاره اند و چه می‌کنند؟! (3)
منابع:
1. ملک: 67/ 28 ـ 29.
2. طور: 52/ 30.
3. با استفاده از: المیزان، ج 19، ص 365 و تفسیر نمونه، ج 24، 356 ـ 357.