سوال:
توکّل چیست ؟اسباب و مقوّمات توکّل و حد آن چسیت؟بین توکل و استفاده از اسباب و وسائط منافاتی هست ؟ و چگونه ريشه توكل را در خويش بپرورانيم؟
پاسخ:
توکل در لغت به معنای اعتماد و در اصطلاح دینی و اخلاقی به معنای اعتماد بر خداوند و انقطاع از غیر اوست. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَمَنْ یَتَوَكَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُـوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُأَمْــرِهِ قَدْ جَـعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَیْءٍ قَـدْراً»(1)
یعنی هر كس بر خدا توكل كند، كفایت امرش را می‌كند، خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند، و خدا بـرای هرچیزی اندازه‌ای قرار داده است.
حقيقت توكل اين است كه انسان كارهای خودش را به خدا واگذار كند و همه چيز را از سوی خدا و مربوط به خدا بداند و تا آن جا كه توان دارد تلاش نمايد امّا آن چه از توان او بيرون است به خدا واگذارد، و از الطاف جليّه و خفيّه او مدد بطلبد.
بر اساس آیه کریمه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ يَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»(2) می توان عوامل موجب یقین در توکل را این چند امر دانست:
ایمان
یاد آوری نعمت ها و عنایات الهی
تقوای الهی
ابو بصير گويد به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا حَدُّ التَّوَكُّلِ: یعنی قربانت گردم،حدّ توكّل چيست؟ امام فرمود: الْيَقِينُ یعنی حد توکل یقین است. عرض کردم : فَمَا حَدُّ الْيَقِينِ حد یقین چیست؟ فرمود: أَلَّا تَخَافَ مَعَ اللَّهِ شَيْئا. یعنی اينكه با وجود خدا از چيزى نترسى(3)
لازم به ذکر است حدّ به معنای علامت است.
خیر.فیض بی واسطه و سبب محال است، تنها کسی که به او فیض بی واسطه شد اوّل ما خلق الله است یعنی کسی که اول مخلوق خداوند متعال بود و الّا غیر از آن، همه از طریق وسائط فیض الهی استرزاق می شوند، منتهی در برخی واسطه کمتر است و در برخی واسطه زیاد است، پس در نتیجه همگان باید از طریق اسباب و وسائط فیض متوقع رسیدن فیوضات الهی بوده و چشم امید به اسباب الهیّه داشته باشند.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به اعرابی خطاب نمود که اعقلها و توکّل. یعنی شتر را ببند و توکّل کن (4)
آيات و رواياتي فراواني وجود دارد كه ما را به تلاش و كوشش در امورات زندگي و استفاده از ابزار و امكانات طبيعي سفارش نموده است، خداوند ميفرمايد: وَأَنْ ليس للانسان الّا ما سعی(5)
بنابراين معناي توكل اين است كه نهايت تلاش و كوشش مان را در جهت كسب روزي و رسيدن به اهداف مورد نظر به كار گيريم، امّا نتيجه كار را به خدا واگذار نماييم.
برای پرورش ريشه توكل بايد به اين نكات توجه كنيم:
تقويت ايمان: در قرآن نيز توكل در مورد افراد مؤمن مطرح شده است. پس يكی از عوامل اصلی و مهم در ايجاد ريشه توكل در خويش اين است كه «ايمان به خدا» تقويت كنيم و رفتارهايی كه ريشه در ايمان با خدا دارد مكرراً انجام شود
یقين به حقانيت خداوند و وعده های او: يعنی در حقانيت خداوند و ربوبيت تكوينی و تشريعی او شكی نداشته و از نظر ايمان ثابت قدم باشيم. امام علی عليه السّلام می‌فرمايد: التوكّل من قوّة اليقين یعنی توكل نتيجه يقين است. (6)
قطع طمع از ديگران: زيرا انسان اگر چشم اميدش به غير خدا باشد، در وی وابستگی ايجاد می شود و باعث پايين آمدن حرمت و ارزش و كرامت انسانی وی میگردد. خداوند در قرآن می‌فرمايد: و من يتوكل علي الله فهو حسبه(7)یعنی هر كه بر خداوند توكل نمايد، خداوند او را كفايت می‌كند.
از هيچ كسی جز خدا ترس و بيم نداشته باشيم: در روايات متعدد به اين نكته اشاره شده است كه «من التوكل ان لا تخاف مع الله غيره»(8)
راضي بودن از وضع زندگي:اگر نسبت به مقدرات الهي بدبين باشيم و تصور ما اين باشد كه خداوند چرا ما را در چنين وضعيتي قرار داده است، نميتوانيم توكل را در خويش پرورش دهيم، در اين صورت توكل فقط به صورت سطحي و در حدّ ادّعا امكان دارد امّا توكل واقعي كه در حالات و رفتار ما نيز اثر داشته باشد، ممكن نخواهد بود.
پینوشتها:
1- طلاق آیه 3
2-مائده آیه 11
3-اصول كافى کتاب ایمان و کفر فصل یقین حدیث 1
4- حقائق مقاله4 باب 5 فصل4
5- نجم/39
6- ميزان الحكمة، ج 10، ص 680
7-طلاق/3
8-ميزان الحكمة، ج 10، ص 667
دیدگاه جدیدی بگذارید