حضور قلب در نماز مساله ای بسیار مهم است. پیامبر (ص) می فرمایند: هیچ كس از شما با بى حوصلگى و بىمیلى به نماز نایستد؛ بندهاى كه در برابر خدا مى ایستد باید از آشفتگى فكرى خود بكاهد، زیرا از نماز همان مقدارى كه حضور قلب داشته نصیب اوست. یاد خدا را در هیچ جا و هیچ حالى فرو مگذارید. كسى از شما در حال نماز رو به دیگر سوى ننماید؛ زیرا چون بنده در نماز رو بگرداند خداوند فرماید: «اى بنده روى به من بدار كه بهتر است براى تو از آن كه به سمت دیگر روى كردى».[۱]
همچنین امام صادق (ع) می فرمایند: همانا من دوست دارم كه دل هر انسان مؤمنى از شما به هنگام نماز متوجه خداوند باشد، و دل خود را به دنیا و كارهاى دنیا مشغول نسازد، كه هیچ مؤمنى با حضور قلب به خدا روى نمى آورد مگر اینكه خداوند نیز به او روى مىآورد (و به او عنایت كند).[۲]
اما برای کسب حضور قلب مهمترین مساله، طهارت و پاکی دل است. دل آلوده به گناه، سیاه می شود و این سیاهی ها، اجازه حضور قلب در نماز را نمی دهد. دلی که در طی روز، دائما به غیر خدا توجه می کند، نمی تواند در چند دقیقه را از انس ها و عادت های خود بازگردد و به جای دیگری توجه کند. بنابراین کسی که می خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، باید در تمام روز مراقبت کند و سعی کند روز خود را با یاد خدای متعال و انجام فرامین او بگذراند. و مساله حضور قلب منحصر به چند دقیقه زمان نماز نمی شود. کافیست هر کس یک روز این مساله را امتحان کند و تاثیر شگرف ذکر الهی و مراقبه در طی روز را در زمان نماز خود احساس کند.
مساله دیگر اینکه حضور قلب کامل عموما به یک باره به دست نمی آید. بلکه نیاز به نوعی تمرین دارد. و راه تمرین نیز این است که در نماز هر کجا متوجه شدیم پرنده خیال پر کشیده و به جایی مشغول شده، آن را سریع بازگردانیم و به حضور در پیشگاه خدای متعال توجه کنیم. اگر انسان این عمل را مدتی انجام دهد، دل او کم کم تربیت شده و انسان می تواند نماز با حضور قلب برگزار کند.
همچنین انسان باید از عواملی که حضور قلب او را ضایع می کنند، پرهیز کند. به عنوان مثال گرسنگی شدید می تواند مانع حضور قلب شود. همانگونه که نماز خواندن با شکم پر از حضور قلب دور است. مسائل دیگری که حضور قلب را از بین می برد، با تامل و دقت یافته می شوند. مثل ایستادن در مکان شلوغ و پر سر و صدا و ...
مساله دیگری که می تواند تاثیر داشته باشد، درک صحیح از عظمت خدای متعال و فهم اهمیت نماز و تاثیر آن در سعادت هر شخص است. که این مسائل می تواند با مطالعه احادیث و آیات، یا کتب اخلاقی، همچنین تفکر در نظام هستی به دست آید. به عنوان نمونه وقتی در سیره و احوال معصومین می بینیم که آنان هنگام نماز چگونه دچار رنگ پریدگی می شدند و ... برایمان توجه و تنبهی حاصل می کند که نماز ایستادن در مقابل خدای عظیم و مالک یوم الدین است.
برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید:
برای حضور قلب در نماز چه کنیم؟
چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟
چه کنیم حضور قلب داشته باشیم؟
[۱]. تحف العقول عن آل الرسول ص، ص: ۱۰۲.
[۲]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: ۱۳۵.