چرا در دین صبر این قدر مهم شمرده شده است؟
در آموزه های دینی، جایگاه صبر برای شخص دین دار به منزله وجود سر برای زندگی شخص شمرده شده است. امام صادق(ع) می فرمایند: "الصبر رأس الایمان؛ صبر، سَرِ ایمان است."[۱] هم ایشان در سخن دیگر می‌فرمایند: "الصبر من الایمان بمنزلة الرأس من الجسد فاذا ذهب الرّأس ذهب الجسد كذلك اذا ذهب الصبر ذهب الایمان؛ صبر نسبت به ایمان مانند سر است نسبت به تن; كه چون سر برود، تن هم می‌رود. هم چنین اگر صبر برود، ایمان هم می‌رود.[۲]
شناخت معنای دقیق صبر و جایگاه آن در زندگی، این نقش جدی را نشان می دهد. برای همین به توصیف واقعیات زندگی انسان می پردازیم و سپس حقیقت صبر را بیان می کنیم تا ارزش صبر روشن شود.
انسان در عالم مادی، انواع ناملایمات را در پیش رو دارد، به گونه ای که خدای متعال سوگند یاد کرده است که انسان در سختی و رنج است:
«وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ * لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی كَبَدٍ[بلد/۴ و۳] و قسم به پدر و فرزندش [ابراهیم خلیل و فرزندش اسماعیل ذبیح]* كه ما انسان را در رنج آفریده ایم.»
بیماری، فقر، بی عدالتی و ظلم هایی که سوء اختیار انسان ها ایجاد شده، مرگ عزیزان، تزاحم مادیات و محدود بودن دنیا، توام بودن هر لذتی با رنج و ... از همه سو انسان را فرا گرفته و کسی که بخواهد در این دنیا به آسایش و رفاه برسد، به آن دست نخواهد یافت و هر کس با اندک تاملی می تواند این معنا را در زندگی خود و سایر انسان ها ببیند. پس همه ما با ناملایماتی رو به رو خواهیم بود. در مقابل این ناملایمات چه واکنشی صحیح است؟
امام على علیه السلام می فرمایند: اگر شكیبایى كنى ، مقدّرات الهى بر تو جارى مى شود و مأجور خواهى بود و اگر نا شكیبى كنى، بازهم مقدّرات خداوند بر تو جارى مى شود اما تو گناهكار خواهى بود.[۳]
شکیبایی در مقابل مصیبت ها، تنها یک چهره صبر است و صبر ابعاد دیگری نیز دارد. چون حقیقت دیگر زندگی انسان، قرار داشتن در میدان امتحانی است که باید در آن زراعت کند و در عالم دیگر به برداشت محصول بپردازد. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند: صبر چهار شعبه دارد: شوق و ترس و زهد و انتظار؛ هركه شوق بهشت داشته باشد از شهوات دست كشد، و هركه از آتش بترسد خویشتن را از حرامها نگه دارد و هركه در دنیا زهد ورزد گرفتاریها را به چیزى نگیرد، و هر كه منتظر مرگ باشد در كارهاى خیر بكوشد.[۴]
بنابراین صبر انسان سبب می شود که علاوه بر تحمل مصیبت ها، سودهایی نیز کسب کند. کشاورز اگر صبر نداشته باشد، یک گونی گندم خود را آرد کرده و آن را می فروشد و مقداری سود می کند. اما اگر صبر بیشتری داشته باشد، همان گندم را به خاک می سپرد و مدتی صبر می کند تا سود او دهها برابر شود.
البته باید دقت کرد که صبر دچار تحریف نشده و با تسلیم بودن در مقابل آنچه تقدیرش به دست خودمان سپرده شده، اشتباه گرفته نشود. چرا که تنبلی هیچ ربطی به صبر ندارد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند: نشانه شكیبا سه چیز است: اوّل آن كه تنبلى نمى وزرد، دوم آن كه افسرده و دلتنگ نمى شود، و سوم آن كه از پروردگار خود شِكوه نمى كند؛ زیرا اگر تنبل باشد، حق را فرو مى گزارد و اگر افسرده و دلتنگ باشد، شكر نمى گزارد و اگر از پروردگارش شكایت كند، معصیت او را كرده است.[۵]
[۱]. اصول كافی، كلینی، ج ۳، ص ۱۴۰.
[۲]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۶۷، ص۱۸۳.
[۳]. جامع الأخبار:٣١٦/٨٨٢.
[۴]. كنز العمّال : ١٣٨٩.
[۵]. علل الشرائع : ٤٩٨/١.