پرسش:
چرا امام علی(علیه السلام) مجبور به ترک مدینه و سکونت در کوفه شدند؟
پاسخ:
امام علی(علیه السلام) در ابتدای امر برای مقابله با فتنه خوارج که بصره را تصرف کرده بودند از مدینه خارج شده و به سمت سرزمین عراق حرکت کردند،منتهی عواملی سبب شد تا بعد از پایان جنگ جمل آن حضرت کوفه را بعنوان مرکز خلافت انتخاب کرده و در آن شهر مستقر شود.از جمله این عوامل می توان به این موارد اشاره کرد:
1. از لحاظ تامين نيروي انساني
مدينه از لحاظ نيروي انساني كشش يك جنگ تمام عيار را با شام نداشت. حداكثر آماري كه از سپاه همراهان مدني امام در جنگ جمل ياد شده، چهار هزار نفر است.(1) چنين جمعيتي قادر نبود تا مشكلات خلافت را در مواجه با دشمنان فراوانش حل كند.
2. از نظر اقتصادي
از لحاظ منابع اقتصادي محيط حجاز، توانايي و تحمل رويارويي با عراق يا شام را نداشت. واقعيت آن است كه مدينه، قدرت اداره اقتصاد خودش را نداشت، اكنون چگونه مي توانست سپاهي عظيم را تغذيه كند؟!
3. عدم علاقه به اميرمومنان
واقعيت ديگر آن است كه مردم مدينه، به جز انصار، چندان علاقمند به امام علي (ع) نبودند. بخش وسيعي از مردم، از مهاجران و فرزندان آنان و نيز مكياني بودند كه بعد از رحلت رسول خدا (ص) به اين شهر هجرت كرده بودند. بستگان امويان و نيز بستگان شورشيان جمل، اجازه همكاري كامل مردم اين شهر را به امام نمي دادند. علاوه بر این برخي از اصحاب چون عبد الله بن عمر، سعد بن ابي وقاص، محمد بن مسلمه، اسامة بن زيد، زيد بن ثابت و بسياري ديگر، كوچكترين علاقه اي به امام نداشته و خود را مجتهدتر از آن مي دانستند كه سخن امام را بشنوند.
4. رفاه طلبي
در زمان خليفه سوم مردم شهر مدينه بيش از حد رفاه طلب شده بودند. اين مسئله باعث شده بود تا روحيه جنگ و جهاد براي آنان باقي نماند.درست در نقطه مقابل شهر مدينه، شهر كوفه بود. اين شهر در مقايسه با مدينه شرايط كاملا مناسبي را دارا بود.
5. نزدیکی کوفه به شام
هدف اساسي امام علی(علیه السلام) پس از سركوبي شورش جمليان، برخورد با معاويه بود. چنين كاري بدون حضور امام در عراق كه در نزديكي شام قرار داشت ممكن نبود. افزون بر اينها، امام از ميان قبايل يمني طرفداران فراواني داشت كه حقيقتا فدايي امام بودند. آنان در زماني كه امام به خلافت رسيد، نقش مهمي داشتند و تا به آخر نيز بسياري از آنها در تمامي صحنه هاي جنگ حضور يافتند.
6. مرکزیت کوفه
کوفه نسبت به متصرفات جدید مسلمانان از خراسان تا افریقیه و از شام تا یمن، مرکزیتی نسبی داشت و خلیفه مستقر در این شهر، بهتر می توانست، کشور را زیر نظارت داشته باشد تا مدینه.
7. حضور نیروهای وفادار به امام علی(علیه السلام) در کوفه
افزون بر اینها، امام از میان قبایل یمنی طرفداران فراوانی داشت که حقیقتا فدایی امام بودند. آنان در زمانی که امام به خلافت رسید، نقش مهمی داشتند و تا به آخر نیز بسیاری از آنها در تمامی صحنه های جنگ حضور یافتند.
این عوامل دست به دست هم داد تا امام علی(علیه السلام) بعد از خاموش کردن فتنه جمل،وارد کوفه شده و آنجا را مرکز خلافت قرار دهند.
پي نوشت:
[1] . خليفه بن خياط، تاريخ خليفه بن خياط، تحقيق سهيل زكار، بيروت، دار الفكر، ص 137.