پرسش: اگر کسی کاری را انجام دهد که در عرف خوب نباشد اما عده ای بفهمند و برای ما فقط عین اتفاق را تعریف کنند آیا غیبت است؟ یعنی عیب پوشیده نباشد و عملی باشد که او انجام داده و عده ای در غیابش او را مذمت کنند. چون عیب پوشیده نیست اگر همه بفهمند اشکال دارد؟
پاسخ: در مورد غیبت ابتدا به دو نکته اشاره می کنیم:
نکته اول: حرام بودن غیبت به خاطر دروغ بودن آن نیست!
تفاوت غیبت و تهمت نیز در همین است. در تهمت به دروغ نسبتی به فردی داده می شود. اما در غیبت عینا واقعیت بیان می شود. اما واقعیتی که گفتن آن آبرو و شخصیت اجتماعی فرد را خدشته دار می کند. واقعیتی که فرد در صدد پنهان کردن آن بود اما غیبت کننده فرصت حفظ آبرو و چه بسا جبران خطا را از او می گیرد و رفتارش را بر ملا میکند.
نکته دوم: غیبت ممکن است در نقل یک گفتار و یا گزارش یک رفتار باشد و تفاوتی در میان این دو وجود ندارد. هر دو غیبت است و حرام. هم خطای گفتاری وجود دارد و هم عیب رفتاری. انجام دادن یک خطا به این معنا نیست که انجام دهنده آن راضی به انتشار و بر ملا شدن آن است. بنابراین همانطوری که خطای گفتاری دیگران را نباید نقل کنیم اشباه رفتاری شان نیز باید مخفی بماند.
تنها در متجاهر به فسق غیبت مجاز است. متجاهر به فسق کسی است که علنا گناه میکند و ابایی از گناه کردن و با خبر شدن دیگران از آن ندارد.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«الْغِيبَةُ أَنْ تَقُولَ فِي أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِيهِ مِثْلُ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا؛ غیبت این است که بگویی درباره برادرت آنچه را خداوند بر او پوشیده داشته. اما امر ظاهر مثل زودخشم بودن و عجول بودن غیبت نیست».(1)
همانطوری که در این روایت به آن اشاره شده بود، یکی از شرایط تحقق غیبت مخفی بودن خطا و گناهی است که از فرد نقل می شود. بنابراین اگر فردی آشکارا مرتکب گناهی می شود و از آن توبه هم نکرده است سخن گفتن از گناهی که انجام میدهد غیبت محسوب نمی شود. چنین فردی اصطلاحا متجاهر به فسق نامیده می شود.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرماید:
«مَنْ أَلْقَى جِلْبَابَ الْحَيَاءِ عَنْ وَجْهِهِ فَلَا غِيبَةَ لَه؛ کسی که خود پرده حیا را از آبروی خود کنار زده است غیبت ندارد.»(2)
البته دو نکته در جواز چنین غیبتی وجود دارد:
فقط نقل همان گناهی که به صورت علنی انجام می دهد مشمول حکم غیبت نیست. اما اجازه نداریم گناهان دیگری که مخفی داشته است را برملا کنیم.
در صورتی که از گناه توبه نکرده باشد مشمول جواز غیبت است. اما اگر توبه کرده باشد عنوان فاسق بر او صادق نیست و نمی توان غیبت او را کرد.
با توجه به آنچه گفته شد کسی که رفتار اشتباهی انجام میدهد و اشتباهش در نزد عده ای فاش می شود. این عده مجاز به گفتن آن اشتباه برای دیگرانی که از آن بی خبر اند نیستند.
پی نوشت ها:
1. کلینی، محمد بن یعقوب(329 ق)الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج2، ص358.
2. مجلسی، محمد باقر(1110ق)، بحار الانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، ج72، ص233.