معارف اسلامی

پرسش:

تفاوت رشته علوم و معارف اسلامی دبیرستان با حوزه علمیه در چیست؟

آیا در رشته علوم و معارف اسلامی، کلاس تخصصی حفظ قرآن و کلاس تخصصی زبان خارجی هم هست؟

بهترین مدرسه علوم و معارف و حوزه علمیه در شهر تهران کجاست؟

 

 

 

پاسخ:

برای دانستن تفاوت میان رشته «علوم و معارف اسلامی» دبیرستان با «حوزه علمیه» لازم است با این دو رشته به خوبی آشنا شوید که در ادامه به معرفی اجمالی آن می پردازیم.

 

 

 

معرفی رشته علوم و معارف اسلامی

 

رشته «علوم و معارف اسلامی» یکی از چهار رشته مصوب شاخه نظری در دوره متوسطه دوم محسوب می شود که دانش آموزان سال نهم (سال آخر دوره متوسطه اول) پس از موفقیت می توانند با توجه به علاقه، انگیزه، هوش و استعداد و آینده شغلی؛ رشته تحصیلی خود را انتخاب کنند، رشته تحصیلی علوم و معارف اسلامی از رشته هایی است که ادامه تحصیل در آن می تواند علاقه مندان را به بالاترین مراحل علمی و اخلاقی برساند.(1)

 

دانش آموختگان این رشته با توجه به علاقه و توانایی خود می توانند در حوزه های علمیه و تمامی رشته های علوم انسانی، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فرهنگیان و... به تحصیلات تکمیلی بپردازند.

 

 

 

برخی از دروس رشته «علوم و معارف اسلامی» دروس عمومی است، مانند زبان انگلیسی که در همه رشته ها گذرانده می شوند؛ برخی از دروس این رشته با دروس رشته علوم انسانی مشترک است مثل جغرافیا، آمار و روانشناسی؛ برخی از دروس هم دروس تخصصی رشته علوم و معارف مثل احکام، اخلاق، عربی ویژه معارف، فن سخنوری است.

 

 

 

در دروس رشته «علوم و معارف اسلامی» کلاس های تخصصی حفظ قرآن و کلاس تخصصی زبان خارجی گنجانده نشده است؛ البته برخی از مدارس و مراکز آموزشی ممکن است به صورت فوق برنامه چنین کلاس هایی را برگزار کنند که شرکت در آن اختیاری است.

 

 

 

اگرچه فارغ التحصیلان رشته علوم و معارف اسلامی نسبت به دیگر رشته های آشنایی بیشتری از مفاهیم و معارف دینی و اسلامی دارند، اما در هر صورت به عنوان طلبه و روحانی محسوب نمی شوند.

 

 

 

همان طور که گفته شد فارغ التحصیلان این رشته می توانند در حوزه های علمیه و تمامی رشته های علوم انسانی، علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فرهنگیان و... به تحصیلات تکمیلی بپردازند و به عنوان مربی، معلم و دبیر دینی در مدارس آموزش و پرورش و یا سایر مراکز فرهنگی مشغول به کار گردند و یا در سمت استاد جهت تدریس در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به کار گرفته شوند. همچنین به عنوان محقق و پژوهشگر در زمینه مسائل فرهنگ و معارف اسلامی می توانند به فعالیت های دینی خود ادامه دهند.

 

 

 

اهداف رشته علوم و معارف اسلامی

 

1. شناسایی و جذب دانش آموزان مستعد و علاقمند به معارف اهل بیت (علیهم السلام) به منظور تربیت دانش آموختگان متدین، آراسته به فضایل اخلاقی، ولایت مدار و پیشتاز در صحنه های دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی و پیشرو در عرصه های علوم انسانی و معارف اسلامی.

 

 

 

2. برنامه ریزی و زمینه سازی موثر برای ادامه تحصیل دانش آموختگان در حوزه های علمیه و دانشگاه ها و ایجاد علاقه و توانایی در آنها جهت برعهده گرفتن نقشی فعال و ممتاز در جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، به ویژه در سه عرصه اصلی تبلیغ دین، ساماندهی فرهنگ عمومی و تحول آفرینی در علوم انسانی.

 

 

 

3. برنامه ها و فعالیت های مدارس، معطوف به زمینه سازی برای ظهور حضرت صاحب الزمان ( عجل الله تعالی فرجه الشریف ) و احیای تمدن اسلامی و راهبرد تربیتی آن و تکیه بر مبانی و اصول تعلیم و تربیت اسلامی است.

 

 

 

امتیازات رشته علوم و معارف اسلامی

 

1. فارغ التحصیلان این رشته می توانند علاوه بر سوالات آزمون گروه علوم و معارف اسلامی به سوالات درس عقاید و اصول فقه که از دروس اختصاصی رشته علوم و معارف اسلامی است، پاسخ داده و با توجه به ضریب مثبت3 این درس در رشته های زیر گروه یک علوم انسانی، در جایگاه بهتری نسبت به فارغ التحصیلان رشته ادبیات و علوم انسانی قرار گیرند.

 

 

 

2. محتوای غنی دروس رشته علوم و معارف اسلامی این فرصت را برای دانش آموزان فراهم می آورد که در کنکور سراسری، نسبت به دانش آموزان رشته علوم انسانی به مراتب از موفقیت بیشتری برخوردار شوند به گونه ای که اغلب فارغ التحصیلان مدارس علوم و معارف اسلامی در سال های گذشته به دانشگاه ها، مراکز علمی و پژوهشی و حوزه های علمیه راه یافته اند.

 

 

 

3. تحصیل در رشته علوم و معارف اسلامی، زمینه آشنایی دانش آموزان با دروس حوزه را فراهم آورده و امکان تحصیل و ادامه تحصیل در حوزه های علمیه را برای آنها تسریع و تسهیل می نماید.

 

 

 

4. فارغ التحصیلان علوم و معارف اسلامی با توجه به علاقه و توانایی خود می توانند براساس دفترچه راهنمای انتخاب رشته تحصیلی، تمامی رشته های علوم انسانی را انتخاب نمایند.(2)

 

 

 

در حال حاضر دبیرستان های متعددی در سراسر کشور فعال هستند که رشته علوم و معارف اسلامی در آنها برای علاقه مندان دایر است که مهمترین آنها عبارتنداز:

1. دبیرستان های پسرانه و دخترانه شهید مطهری وابسته به مدرسه عالی شهید مطهری تهران.
2. دبیرستان های پسرانه و دخترانه معارف صدرا وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی تهران.
3. دبیرستان علوم و معارف اسلامی امام رضا(علیه السلام) وابسته به آستان قدس رضوی مشهد.
4. دبیرستان امام صادق(علیه السلام) وابسته به دانشگاه امام صادق(علیه السلام) تهران.
5. دبیرستان های هدی وابسته به جامعة الزهرا(سلام الله علیها) قم.
6. دبیرستان مربوط به جامعة المصطفی العالمیة قم.

 

 

 

معرفی حوزه های علمیه

 

تحصیل در حوزه های علمیه دارای دو شیوه است:

 

 

 

الف) دوره کوتاه مدت (سفیران هدایت)

 

مدت آن پنج سال است که برای تربیت مبلغ برای مناطق مورد نیاز تشکیل شده است. این دوره به دو بخش تقسیم می شود:

 

 

 

1. آموزشی

 

اهداف آموزشی شامل علوم مورد نیاز مبلغ برای توان استفاده از منابع اسلامی و آموزش معارفی است که مخاطبان به آن نیازمندند.

 

2. تربیتی

 

اهداف تربیتی این مجموعه شامل اعتقاد راسخ به معارف حقّه تشیع، تخلق به اخلاق حسنه، حساس نسبت به حفظ کیان اسلام و توانا در انجام وظائف مربوط به روحانیت می باشد.

 

 

 

دروس دوره های آموزشی و تربیتی

 

دروس آموزشی و تربیتی دوره عبارتنداز: ادبیات عرب، فقه، اصول، منطق، عقاید، تجوید، تفسیر، قرآن، حدیث شناسی، روانشناسی، جامعه شناسی، تاریخ و سیره معصومین(علیهم السّلام)، آداب معاشرت، مشاوره و راهنمایی، روش کلاسداری، شیوه های تبلیغی و مدیریت مساجد.

 

 

 

ویژگی های دوره:

 

1 . دروس پایه و اصلی دوره، به صورت نظری، عملی و مطالعاتی در 10 نیمسال تحصیلی ارائه می گردد.

 

2 . بخشی از آموزش ها به امور مهارتی و روش شناسی در زمینه های مختلف تحقیقی، کلاسداری، سخنرانی و... اختصاص دارد.

 

3 . در پایان دوره، فارغ التحصیلان به مناطق مورد نیاز، جهت امامت مساجد، تبلیغ احکام شرعی و معارف اسلامی اعزام می گردند.(3)

 

 

 

ب) دوره بلند مدت

 

این دوره، شامل پنج مقطع تحصیلی به نام های سطح1 (عمومی/کاردانی)، سطح2 (تکمیلی/کاشناسی)، سطح3 (نیمه تخصصی/کارشناسی ارشد)، سطح4 (تخصصی/دکتری) و سطح5 (فوق تخصصی ـ اجتهاد/فوق دکتری) می باشد.

 

 

 

سطح1 (دوره عمومی)

 

مقطع سطح یک از پایه اول تا ششم را شامل می شود که هر پایه در یک سال تحصیلی ارائه می شود که به طور متوسط شش سال طول می کشد تا طلبه در این مقطع فارغ التحصیل گردد.

 

مواد درسی این مقطع شامل: ادبیات عرب (صرف، نحو، معانی، بیان، بدیع) فقه، اصول، نهج البلاغه، تاریخ اسلام، عقائد، منطق، فلسفه و... می باشد.

 

 

 

سطح2 (دوره تکمیلی)

 

این دوره که به آن سطح عالی حوزه نیز گفته می شود از پایه هفت تا نه را در بر دارد که طی سه سال ارائه می شود. مواد درسی آن شامل: فقه و اصول، فلسفه، عقائد، رجال و تفسیر و... می باشد که عمدتاً کتاب های رسائل و مکاسب شیخ انصاری به همراه بخشی از کتاب کفایه آخوند خراسانی خوانده می شود.

 

 

 

سطح3 (دوره نیمه تخصصی)

 

این دوره، پایه دهم و دو سال درس خارج فقه و اصول را شامل می شود که طلاب دروس خارج را در محضر مراجع عظام و مدرسین عالی حوزه فرا می گیرند. در این دوره طلاب می توانند در یکی از رشته های علوم اسلامی متناسب این سطح به تحصیل بپردازند.

 

رشته های تخصصی حوزه عبارتنداز: فقه و اصول ـ کلام ـ تفسیر ـ حقوق ـ تربیت راهنما (تبلیغ) ـ ادیان و مذاهب اسلامی ـ مهدویت، قضا و...

 

هدف از رشته های تخصصی حوزه، پرورش متخصص، در رشته ‏های خاص مورد نیاز حوزه و جامعه است. این کار باعث می‏شود که طلبه علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در یکی از رشته‏ های علوم اسلامی متبحر شود، تا بتواند منشا خدمات مفیدی در حوزه و جامعه شود.

 

 

 

سطح4 (دوره تخصصی)

 

این دوره، شامل چهار سال درس خارج فقه و اصول است که طلاب در محضر مراجع معظم تقلید روش استنباط مسائل اسلامی را یاد می گیرند.

 

درس خارج، عالی ‏ترین دورۀ دروس حوزوی محسوب می‏ شود که با هدف مجتهد شدن طلاب در دو رشته فقه و اصول و توان استنباط احکام از منابع اصیل (کتاب، سنت، عقل، اجماع) برپا می ‏شود و معمولاً متن درسی خاصی ندارد، ولی برای نظم بخشیدن به مطالب، مباحث بر اساس کتاب های «کفایة الاصول» در اصول فقه و «جواهر الکلام»، «تحریر الوسیله» و «عروة الوثقی» در فقه طرح می‏شود و در حقیقت این دوره تحقیقاتی حوزه محسوب می ‏شود.

 

 

 

سطح5 (دوره فوق تخصصی ـ اجتهاد)

 

برای این دوره از لحاظ زمانی نمی توان مدت زمان معینی را برای رسیدن به این مرحله تعیین کرد؛ چرا که کسب این مرحله نیاز به کوشش و همت فراوان دارد که کسی بتواند به درجه اجتهاد برسد و از خودش تقلید کند.(4)

 

 

 

ذکر این نکته لازم است که در حال حاضر در کنار دروس حوزوی مؤسساتی با رویکرد دینی و ارائه دروس دانشگاهی جهت تقویت بنیه علمی طلاب تأسیس شده است که ورود به آنها از مسیر حوزه میسّر است که معمولاً طلاب بعد از گذراندن مراحل مقدماتی و اخذ مدرک سطح یک حوزه می توانند در این گونه مؤسسات آموزشی پژوهشی که عمدتاً زیر نظر آموزش عالی و وزارت علوم فعالیت می کنند، باتوجه به علاقه و استعدادی که دارند در کنار تحصیل در حوزه مشغول به تحصیل گردند و مدارج علمی آن را بپیمایند.(5)

 

 

 

امروزه در حوزه های علمیه مراکزی تأسیس شده که امکان یادگیری و آموزش زبان انگلیسی و برخی دیگر از زبان های رایج دنیا در آن فراهم شده است.

 

همچنین مراکز و مدارسی نیز در حوزه های علمیه دایر شده که حفظ قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را به صورت تخصصی در دستور کار خود دارند.

 

 

 

شهر تهران حدود 68 حوزه علمیه در جاهای مختلف شهر دارد و هر کدام به تناسب خودشان مزایا و امتیازاتی دارند و معرفی بهترین آنها مقداری مشکل است. معمولاً مدارسی که به سبک مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی(ره) مدیریت می شوند و نیز حوزه علمیه مروی، مدارس موفقی بوده اند و خروجی های موفق و خوبی داشته اند.

 

 

 

نکات پایانی

 

1ـ حوزه های علمیه همه ساله از بین همه مقاطع تحصیلی پذیرش دارد؛ منتها باید توجه داشت مدارک ورودی افراد نقشی در صدور مدارک حوزوی آنان ندارد و همه باید دروس حوزه را از ابتدا بگذرانند. البته برای افرادی که آمادگی و پیش زمینه قبلی دارند در حوزه های علمیه این امکان فراهم می باشد که برخی دروس را به شرط کسب معدل بالای هفده ارتقایی بگذرانند و با سرعت بیشتری دوره مقدمات و عمومی حوزه را به اتمام برسانند.

 

 

 

2ـ اگر کسی قصد ورود به حوزه های علمیه برای ادامه تحصیل را دارد و این راه را با مشاوره و استعدادیابی انتخاب کرده است؛ طبیعتاً اگر زودتر وارد حوزه شود در درس های حوزه پیشگام خواهد بود و میزان موفقیت او بیشتر خواهد شد. ضمن اینکه از بسیاری از آسیب ها در امان خواهد بود. شکی در این نیست که محیط حوزه های علمیه نسبت به بقیه مراکز آموزشی سالم تر است و کسانی که زودتر وارد حوزه می شوند با بهره مندی از اساتید اخلاق صفا و طهارت باطنی خویش را بهتر حفظ می کنند و خویشتن را با گناهان رایج در جامعه آلوده نمی سازنند.

 

 

 

معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:

1. سلیمانی آشتیانی، مهدی، معرفی طلبگی و آشنایی با حوزه های علمیه، قم: ذکر، 1395.
2. اعرافی علیرضا و محمد آزادی، حوزه علمیه: چیستی/ گذشته/ حال/ آینده، قم: موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1395.
3. حیدری، امیرحسین، حوزه تهران، تهران: امیرکبیر، 1390.
4. علیدوست، ابوالقاسم، صراط اندیشه و عمل: هدایت علمی و پرورشی طلاب و دانش پژوهان، تهران: کانون اندیشه جوان 1394.
5. عالم زاده نوری، محمد، سیمای آرمانی طلبه در نگاه مقام معظم رهبری، قم: بوستان کتاب قم، 1392.
6. گرجی، صادق، انتخاب رشته در سال اول دبیرستان، تهران: مبتکران: پیشروان، 1384.

 

 

 

پی نوشت ها:

1. گرجی، صادق، انتخاب رشته در سال اول دبیرستان، تهران: مبتکران: پیشروان، 1384، ص72.
2. همان، ص74.
3. سلیمانی آشتیانی، مهدی، معرفی طلبگی و آشنایی با حوزه های علمیه، قم: ذکر، 1395، ص31.
4. همان، ص35.
5. همان، ص38.
6. http://askdin.com/comment/1041162#comment-1041162