پرسش: لطفا راه های حضور قلب در نماز را توضیح دهید.
پاسخ: اگر انسان خداوند را به بندگي و عظمت بشناسد، طبعاً در برابرش با نهايت خضوع، حضور و توجه قرار مي گيرد. همانطوری که اگر در برابر شخصیت بزرگی قرار گیرد، با حواس متمركز و زبان كنترل شده و قلبي حاضر قرار مي گيرد. بنابراین اگر نمازگزار خدا را هم به عظمت و قدرت بشناسد، با كمال توجه و حضور قلب در مقابلش قرار میگيرد.
كسی كه خدا را در همه جا حاضر و ناظر بداند، در حال نماز و عبادت نيز از او غفلت نمي كند. اگر چنين معرفتي براي انسان حاصل شد، لحظه اي از توجه به خداوند غافل نخواهد شد و در عبادت به اوج توجه و حضور می رسد.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«وَ لْيَكُنْ قِيَامُكَ فِي الصَّلَاةِ قِيَامَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ بَيْنَ يَدَيِ الْمَلِكِ الْجَلِيلِ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ بَيْنَ يَدَيْ مَنْ يَرَاكَ وَ لَا تَرَاهُ وَ صَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّعٍ كَأَنَّكَ لَا تُصَلِّي بَعْدَهَا أَبَدا؛ در حال نماز بايد چنان بايستى كه بنده ذليل و بي قدرى در برابر پادشاهى با فرّ و شكوه می ايستد، و بدان كه در حال نماز در برابر كسى ايستاده اى كه تو را می بيند ولى تو او را نمی بينى و همچون كسى نماز بخوان كه در حال وداع است. گويا اين آخرين نماز تو است و پس از آن هرگز امكان خواندن نماز نخواهى يافت.»(1)
فاصله قرار ندادن در میان وضو و نماز نیز به حفظ حضور قلب کمک میکند. وضو مقدمه نماز و باعث نورانیت دل و آمادگی برای ذکر خداوند است. بنابراین اگر در فاصله میان وضو و نماز توجه انسان از دست نرود و یا اگر رفت دو مرتبه برای نماز تجدید وضو کند میتواند نماز بهتری بخواند.
همانطوری که مقدمات نماز در ایجاد حضور قلب موثر است تعقیبات نماز نیز در این باره نقش دارد. وقتی عادت ما این باشد که بلافاصله بعد از نماز مشغول کار دیگری شویم باعث میشود هم نماز را سریعتر تمام کنیم و عجله خود باعث حواسپرتی است و هم در نماز فکرمان مشغول کاری باشد که بعد از نماز میخواهیم انجام دهیم. بنابراین بهتر است مقید باشیم همیشه بعد از نماز دقایقی را در سجاده بنشینیم و تعقیبات بخوانیم.
پی نوشت:
1. ابن بابويه، محمد بن على(381 ق)، من لایحضره الفقیه، مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسین، ج1، ص303.