پرسش:
اعتبار کتاب: «کافی» از دیدگاه علمای شیعه چگونه است؟
پاسخ:
کتاب: «کافی» نخستین و مهمترین جامع روایی شیعه است که توسط «ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی»، (متوفی: 329هـ) معروف به ثقة الاسلام،(1) تدوین یافته است.
این کتاب جامعترین و مهمترین کتاب در میان کتب اربعه ی شیعه است که تعداد روایات آن بنابرنظر بسیاری از محققان 16199 حدیث است.(2)
کتاب کافی در سه بخش تدوین یافته که بخشهای آن عبارت است از:
الف) اصول کافی:
که مشتمل بر مباحث اعتقادی و اخلاقی که در هشت بخش سامان یافته است. این بخشها عبارتند از: کتاب العقل و الجهل، کتاب فضل العلم، کتاب التوحید، کتاب الحجة، کتاب الایمان و الکفر، کتاب الدعاء، کتاب فضل القرآن، کتاب العشرة. قسمت اصول کتاب کافی دارای 499 باب و 3786 روایت است.
ب) فروع کافی:
مشتمل بر روایات فقهی از قبیل نماز، زکات، روزه، حج، و غیره، که به دلیل تخصصی بودن مطالب آن معمولا مورد استفاده ی فقیهان بوده است. کتاب روضه مشتمل بر 26 کتاب و 1744باب و 10800روایت است.
ج) روضه ی کافی:
این بخش با 597 حدیث، شامل مباحث گوناگونی همچون خطبه ها و نامه ها ی ائمه (علیهم السلام)، مواعظ، داستانها و مطالب تاریخی است و به دلیل همین تنوع موضوعی به روضه ی کافی یعنی بوستان نامگذاری شده است.(3)
اعتبار کتاب شریف کافی:
در رابطه با اعتبار این کتاب و روایات آن دو دیدگاه مطرح در بین علمای شیعه بوده است.
الف) دیدگاه اخباریون شیعه:
این گروه معتقدند که همه ی روایات کتب اربعه از جمله کافی، صحیح و قطعی الصدور است.
- دیدگاه اکثر محققان شیعه:
نظر اکثر محققان شیعه آن است که کتاب کافی با تمام ویژگی های خاصی که دارد، اما در عین حال مشتمل بر تعدادی از روایات ضعیف نیز است.
این ضعف ها به دو دسته ی «ضعف در سند» و «ضعف در متن» تقسیم می شوند. علت وجود ضعف در سند به دو امر «عدم اتصال سند» و «وجود راویان ضعیف، مجهول و مهمل در اسناد» باز می گردد.
«ضعف در متن»: در لابه لای روایات معتبر کتاب کافی، به ندرت روایاتی نیز یافت می شود که متن آنها مورد انتقاد محققین واقع شده است؛ هرچند برخی از این انتقادها قابل پاسخ بوده و معنای صحیحی برای برخی از این روایات می توان یافت.(4)
نکته: باید توجه داشت که ضعف روایت به تنهایی موجب رد روایت نخواهد بود؛ لذا حدیث ضعیف به معنای حدیث مردود نیست و در این راستا روایات ضعیفی با قراین دیگری تأئید و تقویت می شوند؛ اما در عین حال روایاتی که از نظر متنی قابل قبول نبوده مورد عمل نخواهند بود؛ اما وجود این روایات خدشه ای به کلیّت اعتبار کتاب کافی نخواهد زد.
نکته ی قابل توجه آن است که اکثر عمای شیعه قائل به صحت همه ی روایات کتاب کافی نبوده؛ اما در مقابل جمهور اهل سنت قائل به صحت کتاب های بخاری و مسلم بوده؛ و این در حالی است که روایات مورد انتقاد از نظر سندی و متنی این دو کتاب از دیدگاه برخی دیگر از محدثین آنها به تنهایی (صرف نظر از دیدگاه شیعه به اخبار صحیحین) بیش از روایات مورد انتقاد به کتاب کافی است.(5)
جهت اطلاع بیشتر: ر.ک:
- شناختنامه كلينى و الكافى( مباحث فقه الحديثى)، محمد قنبرى، انتشارات دارالحديث، تعداد جلد: 4، مكان چاپ: قم سال چاپ: 1387 ش.
- كافى پژوهى( گزارش پايان نامه هاى مرتبط با كلينى و الكافى)، سيد محمد على ايازى، تعداد جلد: 1، ناشر: دار الحديث.
- جوامع حدیثی شیعه، هادی حجت، دانشکده علوم حدیث، 1386.
- پژوهشی تطبیقی در احادیث بخاری و کلینی، هاشم معروف الحسنی، ترجمه: عزیز فیضی، چاپ: آستان قدس، چاپ دوم: 1393.
پی نوشت:
- ثقة الاسلام یعنی دانشمندی که مورد وثوق وسند وثاقت اسلام و مسلمین است و آن قدر اهمیت داشته که برای اولین بار کلینی سرآمد دانشمندان و فقهای پیشین شیعه را بدان منسوب نموده اند.
- البته ارقام دیگری نیز ذکر شده است که عبارتند از :16477 روایت، سید حسن صدر، نهایة الدرایة، ص546؛ 16121روایت، رجال بحرالعلوم، ج3، ص331؛ 15508روایت، عمیدی در مجله ی علوم حدیث، ش1؛ 15176 روایت. (کلینی، اصول کافی، مقدمه ی دکتر محفوظ، ص28، هادی حجت، جوامع حدیثی شیعه، ص33).
- هادی حجت، جوامع حدیثی شیعه، ص34.
- همان، ص66.
- عسقلاني، احمد بن علي (م 852)، نزهة النظر في توضيح نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر، تحقيق: عبد الله بن ضيف الله الرحيلي، مطبعة سفير بالرياض، چاپ اوّل، 1422 هـ.ق.: « فلأن ما انْتُقِدَ على البُخَارِيّ مِن الأحاديثِ أقلُّ عدداً مِمَّا انْتَقِدَ على مسلمٍ...»؛ الشيخ مصطفى العدوي، مصطلح الحديث في سؤال و جواب، مکتبة الشاملة.: « س100: كم حديثاً انتقده الدارقطني على البخاري ومسلم؟ جواب: في الجملة نحوٌ من مائتي حديث، انتقد على البخاري مائة وعشرة أحاديث، شاركه مسلم في إخراج اثنين وثلاثين منها، وانتقد على مسلم خمسة وتسعين حديثاً (بما فيها التي شاركه البخاري فيها)، راجع مقدمة فتح الباري، ورسالة بين الإمامين والدارقطني لربيع بن هادي، ورسالة الإلزامات والتتبع لمقبل بن هادي».
- http://askdin.com/comment/1038381#comment-1038381