سؤال:
چند وقتی است که احساس می کنم دچار وسواس فکری شدم دائما افکار منفی به ذهنم می آید و ذهنم را مشغول کرده و بسیار ترسو شدم و از چیزهایی مثل تنها در خانه ماندن و جن و مرگ و ازدست دادن عزیزان می ترسم. لطفا چند راهکار بدهید.
پاسخ:
حالت رخ داده برای شما قابل درک است و خوب می‌فهمیم که چقدر ممکن است این حالت برای شما سخت و سنگین باشد. در این وضعیت انسان هر لحظه احساس می‌کند عمر او به پایان می‌رسد و می‌خواهد از زندگی کردن دست بکشد؛ اما به لطف خداوند متعال یکی از بزرگترین امتیازاتی که شما نسبت به دیگران دارید همین خودشناسی و اطلاع از عوارض افکاری است که گریبانگیر شما شده است. امیدواریم با بصیرتی که دارید و البته پیگیری عملی مساله را حل کنید.
قبل از بيان راهكارهاى عملى جهت كنترل افكار مزاحم توجهتان را به چند نكته جلب مى كنيم:
اولاً، كنترل چنين افكار مزاحم نيازمند تلاش مستمر و مداوم شماست و نبايد پنداشت كه با بيان يكى دو نكته همه چيز درست مىشود ثانيا خطور اين گونه افكار مزاحم در ذهنتان كه بدون اختيار به شما هجوم مى آورند، عملی نیستند و سعی کنید آنها را فقط در حد افکار ببینید و نه در حد یک پدیده ی تهدید آمیز.
جهت کنترل این افکار می‌توانید از راهکارهای ذیل بهره‌مند شوید:
1. سرکوب نکردن افکار: در اطاقي آرام و ساكت نشسته و به افكار به خواست خود اجازه دهيد به ذهن خطور كنند. وقتي افكار به ذهن آمدند، با صداي بلند فرمان ايست داده شود، به اين ترتيب كه يك مچبند پلاستيكي به دست بسته شده، افكار را به ذهن خود آورده شود، وقتي افكار به ذهن آمدند، با كشيدن مچبند و رها كردن آن بر دست دستور توقّف افكار صادر شود.(1) با این روش تا حدودی افکار مربوط به رابطه با دیگران را کنترل خواهید کرد.
2. جابه‌جايي انديشه: انديشه‌هاي غير ارادي را ناديده گرفته و با انتقال ذهن و فكر به افكار عالي و مناسب، عمل جايگزيني را انجام شود. به جای افکار مزاحم، افکار مناسب و سازنده را جایگزین کنید.
3. استفاده از تکنیک پذیرش و تعهد: با این روش می‌توانید بر افکار خود مسلط شوید. در این روش لازم است چند مسیر را طی کنید:
الف) پذیرش افکار: اجازه دادن به آمد و رفت افکار بدون این‌که با آنها مبارزه یا از آنها اجتناب کنید. برای این کار می‌توانید افکار خود را یادداشت کنید یا آنها را ضبط کنید و دائما به آن گوش دهید. پس از انجام مکرر توانایی ارزیابی و تفکیک افکار غیرمنطقی از منطقی ممکن خواهد شد.
ب) زندگی در حال و اکنون: در این روش سعی کنید زندگی خود را طبق زمان حال تنظیم کنید و از تصور جنبه‌های منفی گذشته و آنچه بین شما و دیگران گذشته است یا منفی بافی در مورد آینده خودداری کنید. امام علی (علیه‌السلام) پیرامون این موضوع می‌فرماید: «إنَّ عُمرَكَ وَقتَكَ الَََّذي أَنتَ فيه ما فاتَ مَضَى وَ مَا سَيَأتِيكَ فَأينَ قُم فَاغتَنِمِ الفُرصَةَ بَينَ العَدَمَين؛ آنچه كه گذشته، سپرى شده است و آنچه كه مى‌آيد آمدنش قطعى نيست و معلوم نيست كه چگونه خواهد آمد، پس برخيز و ميان دو عدم را غنيمت بشمار».(2)
ج) خودمشاهده‌گری: دسترسی به حسی متعالی از خود، جویباری از آگاهی که تغییرناپذیر، همیشه حاضر و آسیب‌ناپذیر است. از این دیدگاه می‌توانید این نکته را دریابید که شما افکار، احساسات، خاطرات، اضطراب‌ها، حس‌ها، تصورات، قواعد یا جسم مادی خود نیستید. این پدیدارها به‌طور مداوم تغییر می‌کنند و جنبه‌های ثانوی وجود شما هستند اما جوهره وجود شما را تشکیل نمی‌دهند؛ پس بدانید که این افکار مزاحم نیز همه وجود شما نیستند و آنها را باید جدا از وجود خودتان فرض کنید و مشاهده کنید.
4. اشتغال و برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت: بسياري اوقات وسواس فکری برخاسته از بي‌برنامه‌گي و بيكاري است. نداشتن برنامه و فراغت زیاد اراده انسان را تضعیف می‌کند. افرادي كه بيشتر اوقات بيكار و در منزل هستند، بيشتر به مشکلات فکری مبتلا مي‌شوند.
5. با افکارتان دوست شوید: سعی کنید از افکارتان فرار نکنید و بالعکس با آنها دوست شوید. برای این‌کار درجاي خلوتي نشسته و لحظاتي با خود فكر كنيد، ابتدا موقعيت‌هايي را در ذهن خود مجسم كنيد كه براي شما كاملاً خوشايند است و هيچ اضطرابي از شرایط آن ندارید. پس از آن، موقعيت‌ها و صحنه‌هاي هجوم افکار را در نظر بگيريد، سپس تصور كنيد موقع برخورد با دیگران است و شما بدون هیچ اضطرابی آنچه پاسخ اصلی و قانع کننده بوده را ارائه داده‌اید و هیچ مشکلی در شما ايجاد نمي‌شود. آن‌وقت مي‌بينيد كه هيچ گونه اضطرابي در شما ايجاد نشد.
6. مطالعه در مورد فلسفه مرگ یا اتفاقاتی که بعد از آن رخ می‌دهد و پیرامون زندگی پس از آن کمک شایانی به توقف این افکار می‌کند. همچنین مطالعه پیرامون جن و مسائل آن نیز مؤثر است.
در پایان لازم به ذکر است که مراقب باشید افکار شما به سمت وسواسی شدن حرکت نکند و اجازه عود افکار به ذهنتان را ندهید. این موضوع نباید مانع انجام کارهای روزمره شما شود و اگر این رخداد به وجود آید نشانه وسواس فکری در شماست که نیاز به درمان از طریق مراجعه به روانشناس دارد.
----------------------------------
پی نوشت:
1. وسواس و روش‌هاي مقابله با آن، رضا شاكر، جزوه مركز مشاوره و راهنمايي طلاب غير ايراني، ص2.
2. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، قم: دار الكتاب الإسلامي، 1410ق، ص222.