پرسش:
دختر شش ساله ای دارم که دو یا سه شب است که موقع خوابیدن گریه می کند و می گوید:«وقتی پیر بشوم، به جهنم می روم». چه چیزی باید به او بگویم تا آرام شود؟
پاسخ:
دختر خوبی دارید که با دل پاکش به خدا عقیده دارد و دوست دارد به بهشت برود. اما به نظر می رسد برخی از اطرافیان تان به جای اینکه خداوند متعال را وجودی سرشار از محبت و مهربانی معرفی کنند، موجودی عصبانی معرفی کرده اند که همه را به جهنّم می برد. هیچ فردی دوست ندارد به جهنم برود. دخترتان تصور می کند که پس از مرگ، جهنم در انتظار اوست. لطفا توصیه های زیر را به کار ببرید:
- با دخترتان در مورد دنیای پس از مرگ صحبت کنید. هنگام صحبت با دخترتان سعی کنید سخنان شما به هیچ وجه جدّی یا همراه با احساسات غلیظ نباشد. هنگام صحبت در مورد مرگ، کمی شوخ طبعی به خرج دهید. عصبانی نشوید.
- اجازه دهید دخترتان احساسات خود را بیرون بریزد و آنها را به کلام تبدیل کند. مثلا ممکن است بگوید:"من ناراحتم، غمگینم، گریه‌ام می‌گیرد، می‌ترسم".
- دنیای زیبایی را بعد از مرگ برایش ترسیم کنید. دنیایی که در آن همه چیز خوب است، هیچ کس ناراحت نیست؛ همه می خندند و شادی می کنند و غذاها و نوشیدنی های خوشمزه می خوردند. بچه ها در آن دنیا بازی می کنند و کسی دیگری را اذیت نمی کند. در آن دنیا کسی پیر و مریض نمی شود و همیشه جشن گرفته می شود و خوراکی های لذیذ در هر زمانی به هر مقداری پخش می شود. برای توصیفِ بهترِ دنیای پس از مرگ می توانید از تعابیر قرآن در مورد بهشتیان استفاده نمایید: نهرهای عسل و شیر، درختان زیبای میوه، فرشتگان مهربان، خوشحالی پایدار و همیشگی و ...
- اجازه دهید فرزندتان آزادانه و راحت حرف بزند، صحبت کند و سوالات خود را مطرح کند. از پرسش کودکتان نترسید. پاسخ هر سوالی را که نمی‌دانید، به راحتی بگویید:«نمی‌دانم؛ ولی می‌توانیم از فرد دیگری بپرسیم». مطمئناً ما پاسخ همه سوالات را نمی‌دانیم. می توانید در پاسخ به بعضی سوالات مانند: ماهیت و چگونگی مرگ بگویید:«چیزهایی هست که وقتی بزرگ شدی می‌فهمی».
- حقایق را به کودک بگویید و از دروغ اجتناب کنید.
- وقتی دخترتان شیطنت می کند و از دستش عصبانی می شوید، او را با تهدیدِ رفتن به جهنم از کار بد باز ندارید. به او نگویید:«اگر به حرفم گوش نکنی، میری جهنم». این نوع حرف زدن باعث ترسِ دخترتان از جهنم و مرگ و خداوند متعال می شود. به جای تهدید به رفتن به جهنم، از روش های زیر استفاده کنید:
برای تشویق فرزندتان به رفتار مطلوب، از روش زیر، موسوم به «اقتصاد ژتونی»، استفاده کنید:
ابتدا با همسرتان مشورت کنید و رفتارهایی که از فرزندتان انتظار دارید را بنویسید. در این سنّ، پنج رفتار مهمّ را انتخاب کنید. برای هر رفتار امتیازی در نظر بگیرید. امتیازات را با ستاره، گُل یا میوه نشان دهید. این اَشکال همان ژتون ها هستند. مثلا برای مرتب کردن اتاق، دو ستاره در نظر بگیرید و برای رفتن به دستشویی در آخر شب، یک ستاره مشخص کنید. فهرست رفتارهای مطلوب را روی تابلویی بنویسید. سپس جایزه ای که فرزندتان را خوشحال می کند معیّن نمایید و امتیازی برای خریدنِ آن جایزه در نظر بگیرید تا فرزندتان با انجام رفتارهای مطلوب و گرفتنِ امتیازات آنها، در مدتِ یک ماه (در این سنّ) بتواند به امتیاز آن جایزه برسد.
سپس جلسه ای با فرزندتان ترتیب دهید. به فرزندتان بگویید که چه کارهایی را خوب انجام می دهد و این رفتارهایش شما را خوشحال می کند. بعد توضیح دهید که برخی از رفتارهای مناسب را از او انتظار دارید و امیدوارید او کم کم یاد بگیرد آن رفتارها را انجام دهد. خوبی های انجام این رفتارهای مطلوب را برایش تشریح کنید و عواقب عمل نکردن به آنها را بگویید. بعد بگویید که قبول دارید عادت کردن به انجام این رفتارهای مطلوب، کمی طول می کشد. سپس سیستم پاداش دهی برای رفتارهای مطلوب بر اساس «اقتصاد ژتونی» را بیان کنید. مثلا بگویید: من برای مرتب کردن اتاق بعد از بازی با اسباب بازی ها، دو ستاره و برای رفتن به دستشویی قبل از خواب، یک ستاره مشخص کرده ام. بعد جایزه ای را که قرار است با به دست آوردنِ تعداد مشخصی ستاره برایش بخرید بگویید.
در اجرای سیستم پاداش دهیِ «اقتصاد ژتونی» نکات زیر را مورد توجه قرار دهید:
- بلافاصله پس از انجام رفتار مطلوب، باید ژتونِ تعیین شده به کودک داده شود.
- در زمان ارائه ژتون، باید کودک به خاطر انجام رفتار مطلوب به صورت کلامی تشویق شود.
- شما و همسرتان به هیچ وجه نباید زودتر جایزه را بخرید و باید با هم کاملا هماهنگ باشید.
- می توانید برای تعیین جایزه با فرزندتان مشورت کنید و جایزه ای که او دوست دارد را تعیین نمایید. اما این جایزه نباید گران باشد. اینکه چه رفتارهایی پاداش داده می شوند، باید به وسیله شما و همسرتان تعیین شود.
- هدف از این سیستم برای پاداش دهی، این است که کودک به آن متعهّد شود و به آن عمل کند. برای مذاکره با فرزندتان بر سر این برنامه آماده باشید. شاید شما تشخیص دهید که برای خریدن یک کارتون جدید _مثلا_ فرزندتان باید 40 ستاره جمع کند. اما فرزندتان این تعداد ستاره را زیاد بداند. با هم کنار بیایید. به حرف های فرزندتان گوش دهید و مقداری که بینابین باشد را تعیین نمایید. اجازه دهید فرزندتان احساس کند برای حرفش اهمیت قائل هستید.
- خیلی خشک و جدّی نباشید. کمی شوخ طبعی هنگام صحبت با فرزند لازم است.
- از ژتون ها به هیچ وجه برای تنبیه استفاده نکنید. یعنی ژتون ها را به عنوان تنبیه از فرزندتان نگیرید. وقتی فرزندتان ژتونی را به دست آورد، آن ژتون مال اوست و نمی توانید از او پس بگیرید. هنگامی که فرزندتان کار اشتباهی مرتکب شد، باید از روش «محروم سازی» استفاده کنید.
- جایزه ای که تعیین می کنید، نباید جزء لوازم ضروریِ کودک _ مثل خوراکی یا پوشاک ضروری اش_ باشد.
- در اجرای برنامه «اقتصاد ژتونی» مقاومت به خرج دهید. اگر این برنامه را با هماهنگی با همسرتان به درستی پیش ببرید، می توانید به مرور رفتارهای مناسب کودک را به او آموزش دهید و او را فردی متعهّد به رفتارهای مطلوب بار بیاورید.
- در سنین بالاتر (نوجوانی) لازم است بیشتر از پاداش های معنوی (تشویق زبانی) برای ترغیب فرزند بهره گرفته شود. البته این به آن معنا نیست که نباید برای تشویق فرزندان بزرگ تر از تشویقِ مالی و مادّی بهره گرفت. خود ما هم اگر حقوقی دریافت نکنیم، حاضر نیستم کار کنیم.
برای تنبیه کودک از روش «محروم سازی» استفاده کنید:
واضح و روشن و به صورت رفتار قابل مشاهده برایش توضیح دهید از او چه می خواهید. به جای اینکه چند بار در روز بگویید:«عروسک هایت را جمع کن»؛ یکی دو بار بگویید:«عروسک هایت را جمع کن». اگر به حرفتان گوش نکرد و عروسک هایش را جمع نکرد، می توانید از روش «محروم سازی» استفاده کنید. به این صورت که بدون پرخاشگری و داد و بیداد به او بگویید:«من یک قانون دارم. بعد از بازی با عروسک ها، باید آنها را جمع کنی. اگر ببینم این قانون من رو انجام ندادی، یک عروسک را ازت می گیرم و داخل کمد میذارم و تا یک روز بهت نمیدم. اگر گریه کنی، به گریه ات توجه نمی کنم». در اجرای این قانون استقامت داشته باشید و با وجود گریه فرزند از اجرای آن منصرف نشوید. گاهی والدین با دلسوزی بیش از حد، آینده فرزندشان را به خطر می اندازند.