پرسش:
توبه حقیقی که دیگر گول شیطان رانخوریم چگونه است؟ چه کنیم تا ایمانمان واقعی باشد که به سمت گناه نرویم؟
پاسخ:
الف: «توبه» یکی از موضوعات مهم و اساسی است که در مکتب اسلام و همه ادیان آسمانی بدان توجه شده، و درباره آن فراوان سخن رفته است. اما اين توبه بر چهار ركن استوار است، و هر كسي كه مي خواهد توبه اش مورد قبول خداوند واقع شود، بايد در زندگي خود اين چهار ركن را فراهم كند، همان گونه كه امير المومنين (عليه‌السلام) در بيان اركان و اساس توبه مي فرمايد:
«التَّوْبَةُ عَلَى أَرْبَعَةِ دَعَائِمَ نَدَمٍ بِالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفَارٍ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٍ بِالْجَوَارِحِ وَ عَزْمٍ أَنْ لَا يَعُود (1) توبه بر چهار پايه استوار است: 1- پشيمانى درونى 2- استغفار زبانى 3- عمل با اعضاء و جوارح 4- تصميم جدّى بر عدم بازگشت به گناه»
توضیح آنکه:
نخستين قدم توبه پشيمانى درونى است یعنی حقيقتاً در درون قلب و روح و جان شخص توبه کننده تحوّل و انقلابى رخ دهد و از گناهى كه مرتكب شده تنفّر پيدا كند و پشيمان گردد.
قدم بعدی، هماهنگى قلب و زبان در تنفّر از گناه است. یعنی شخص توبه کار، اين تحوّل درونی را به وسيله زبانش، كه ترجمان قلب اوست، با استغفر لله ربی و اتوب الیه گفتن، آشكار نماید.
گام دیگر آن است که اين حالت ندامت و پشيمانى قلبی، خود را در سایر اعضا و جوارح هم نشان بدهد و آنها را به عكس العمل وادارد، تا انسان براى جبران گذشته از جهت حق الله و حق الناس اقدام نماید. اگر عبادتى را ترك كرده انجام دهد. اگر ترك آن عبادت قضا و كفّاره‌اى دارد بجا آورد و یا اگر غيبتى كرده، حلالیت بطلبد. اگر قلب مؤمنى را شكسته جبران كند. اگر مال مردم را تلف كرده، جبران نمايد. خلاصه هر حقّى از هر شخصى بر عهده اوست ادا كند..
ركن چهارهم، تصميم جدی گرفتن به ترك گناه و عدم تکرار آن در آینده می باشد.
ب: برای این که بعد از توبه دچار لغزش نشوید، باید اهل محاسبه نفس باشید، امام صادق (علیه السلام) برای ورع، يازده اصل و پايه ذكر كرده‌اند، و اولين آن را محاسبه نفس بیان نموده‌اند: «اَصْلُ الْوَرَعِ دَوَامُ مُحَاسَبَةِ النَّفْسِ (2) اصل و ریشه ورع،دوام محاسبه نمودن نفس است.»
اصل محاسبه که یکی از ملزومات اخلاقی و از راه‌های مهم مبارزه با نفس اماره قلمداد می‌گردد، اساس تهذیب و تصفیه باطن است. انسان تا محاسبه نفس نکند، به عیوب خود پی نمی‌برد، و تا به عیوب خویش آگاه نشود، در صدد اصلاح نفس بر نخواهد آمد. لذا امیرمؤمنان علی (علیه السلام ) در فرمایشی فرمودند: «ثَمَرَةُ الْمُحَاسَبَةِ إِصْلَاحُ النَّفْس (3) میوه و نتیجه حساب گری، اصلاح نفس است.»
بر همین اساس هر شب قبل از خواب اعمال روزانه خود را مرور کنید، از اول صبح تا همان لحظه ای که می خواهید استراحت کنید. اگر خطایی نداشتید که سجده شکر به جا بیاورید و اگر خطایی داشتید، همان شب توبه کنید و در قدم بعدی به علت یا علل بروز آن خطا پی ببرید، یعنی چه اموری باعث شده که آن خطا را انجام دادید، آن علل را از بین ببرید، و همچنین برای خود جریمه سنگین مشخص کنید، تا سختی آن جریمه مانع ارتکاب مجدد گناه شود. اگر این رویه را هر شب داشته باشید، به مرور بر هوای نفس خود غلبه خواهید کرد.
پی نوشت:
1.محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط- بيروت)، مجلسى، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1403 ق،ج75،ص81.
2.نورى، حسين بن محمد تقى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل،مؤسسة آل البيت عليهم السلام،قم،1408 ق،ج11،ص271.
3.تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد،غرر الحكم و درر الكلم،دار الكتاب الإسلامي،قم،1410 ق،ص3.