سؤال:
دو پسر ۲۱ ساله دارم که دوقلو هستند در سن کودکی و اوایل سن تکلیف معتقد و پایبند به نماز جماعت و مسجد بودند الان نزدیک به ۳ سال است که کم کم تغییر کردند یکی از آنها کم و بیش مسجد می رود ولی وقتی در خانه هست اصلا نمی بینم که نمازش را بخواند
یکی دیگه هم که نه مسجدی نه نمازی، خودم و همسرم مقید هستیم و برادر کوچکشان هم که ۱۴سال دارد مقید هست، در حال حاضر واقعا درمانده شدم، نمیدانم چکار کنم تا اصلاح شوند؟
پاسخ:
والد محترم! نگرانی شما را می فهمیم و امیدواریم ان شاء الله در مسیر تربیتی که قدم برداشته اید همواره موفق و کامروا باشید. توجه و اهميت به مسايل ديني و سوق دادن خانواده و فرزندان در جهت پايبندي و حركت در اين مسير از خواسته‌ها و دغدغه‌هاي هر فرد متعهد و متديني چون شما است كه مي‌خواهد با به كارگيري راهكارها و شيوه‌هاي تربيتي، اين مهم را تحقق بخشد تا اطرافيان او در سايه اين پايبندي و التزام به مسائل ديني، زندگي توأم، با آرامش و آسايش معنوي و روحي و بدور از درگيري‌هاي فردي و اجتماعي هنجار شكن داشته باشند. امیدواریم با تلاش و سعی لازم در این مسیر موفق باشید.
قبل از بیان شیوه‌های تربیت دینی لازم می‌دانیم عرض کنیم که در تربیت دینی افراد لازم است فرد مربّی درجاتی از خودساختگی را دارا باشد تا کلام او دارای نفوذ باشد. به‌عنوان نمونه اگر فرد به صفاتی مانند نماز اول وقت یا دوری از معاصی و... توصیه کند ولی خود او در نهادینه‌سازی این امور کوتاهی کند طبعا توقع تربیت دیگران را نیز نباید داشته باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُون، كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُون؛ اى مؤمنان! چرا چيزى را مىگوييد كه خود عمل نمىكنيد؟، نزد خدا به شدت موجب خشم است كه چيزى را بگوييد كه خود عمل نمى كنيد(1) بنابراین چون غالب رفتارهاي انسان بر اساس يادگيري استوار است و اولين و مهم‌ترين پايگاه كانون خانواده است چرا كه خمير ماية شخصيت انسان در خانواده تكوين مي‌يابد، لذا والدين بايد در عمل به دستورات شرع كوشا و جدي باشند و براي دستورات اسلامي اهميت ويژه‌اي قائل شوند.
پس ابتدا ریشه یابی کنید که دقیقا چرا فرزندان شما رغبتی به نماز ندارند و در سایة این ریشه یابی است که می توان برای بحث تربیت آنها برنامه ریزی نمود.
با توجه به نکات بیان شده در ادامه براي دستیابی به هدف خود مطالب و راهکار‌هایی عرض می‌نماییم.
1. براي تربيت دینی فرزندان ابتدا بايستي آنها را خوب شناخت و به اقتضاي سن و شخصيت آنها، نسبت به آنها برنامه‌ريزي تربيتي داشت. چرا كه نحوه انتقال و بيان مطالب و دستورات ديني به تناسب هر سني متفاوت خواهد بود.
2. توجه به اين نكته بسيار مهم است كه تربيت، امري تدريجي و دير بازده است. يعني چنين نيست كه با گفتن يك جمله يا خواندن يك كتاب بتوان شخصي را مذهبي يا متخلق به اخلاق ديني بار آورد. بلكه اين كار نيازمند گذر زمان و صبر و حوصله فراوان است. در واقع بايد دانست كه سعه صدر از شرايط اساسي براي مديريت هر جمع و جرياني است.
3. استفاده از روش‌هاي متنوع و مختلف تربيتي (با توجه به سن افراد) چون تشويق، تلقين، الگوسازي، تنبيه، ايجاد احساس رقابت، داستان گويي و... براي انتقال آموزه‌هاي ديني مؤثر خواهد بود.
4. زبان عمل، زباني بين المللي است كه براي تربيت، خصوصاً فرزندان، بسيار تأثيرگذار خواهد بود. امام صادق (عليه‌السلام) مي‌فرمايد: «كُونُوا دُعَاةً إِلَى أَنْفُسِكُمْ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُم؛ با رفتار و عمل خود ديگران را به كارها و امور خير راهنمايي و دعوت كنيد»(2)؛ بنابراین تأثیر زبان بدن از زبان ظاهری به مراتب بیشتر است.
5. در آموزش مسائل ديني بايد سعي كرد نقش نزديك كننده و انگيزاننده داشت، نه تحميل‌گر و تزريق كننده؛ لذا به كارگيري زبان تحميل و اجبار خصوصاً در فرزندان چه بسا اثري معكوس داشته باشد.
6. انسان موجودي است مركب از روح و جسم كه تربيت او نيز بايد با توجه به طبيعت تركيبي او صورت گيرد. بنابر‌اين، در عين اين كه به دنبال آن هستيم كه روش‌ها و سبك‌هاي آموزش اخلاق و مسايل ديني كه با بعد روحي و معنوي انسان سروكار دارد را مورد توجه قرار دهيم، لازم است به نيازهاي مادي و طبيعي فرزندان و خانواده نيز پرداخت و در صدد بود كه خواسته‌هاي مادي آنها در حد متعارف و معمول بر‌آورده شود.
7. زمان شروع تربيت و آموزش مسايل ديني اگر در سنين پايين‌تر صورت‌گيرد (البته با شيوه‌ها و ظرافت‌هاي خاص خود) پايداري و ماندگاري بيشتري را به همراه خواهد داشت. همان‌طور كه در حديث آمده است كه «إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كَالْأَرْضِ الْخَالِيَةِ مَا أُلْقِيَ فِيهَا مِنْ شَيْءٍ قَبِلَتْه؛ دل و قلب نوجوان مانند زمين آماده اي است كه از هر سبزه و گياهي خالي است هر بذري كه در آن افشانده شود مي پذيرد و در آغوش خود به خوبي مي پرورد».(3)
براي جذب جوانان به طرف مساجد اقدامات بسياري را مي توان انجام داد و در اين راه، بهترين اقدامات را مي‌توان در بيان و نيز شيوه و روش بزرگان دين جستجو كرد كه ما در اين جا به چند نمونه از راهكارهاي جذب جوانان به این پایگاه مهم إشاره مي كنيم.
8. دوستان، اطرافيان و كساني كه فرزندان و خانواده با آنها مراوده و آمد و شد دارد در جهت‌گيري نسبت به مسائل ديني و تمايل و رغبت افراد، مؤثر خواهند بود. لذا با هدايت و راهنمايي و كمك در نحوه انتخاب دوستان و اطرافيان مي توان به رشد ديني فرزندان و خانواده كمك كرد.
9. حضور و شركت فعال در مجالس و محافل مذهبي و برگزاري اين جلسات در خانواده به طور طبيعي، افراد خانواده را مرتبط با مسائل ديني و مذهبي خواهد كرد. ضمناً سفرهای زیارتی مکرر در این موضوع نقش زیادی خواهد داشت.
10 شرايط زماني و اجتماعي براي تربيت فرزندان را بايد مد نظر قرار داد. بايستي با توجه به ادبيات و ابزار دوران و زماني كه آنها با آن مواجه هستند بر آنها آموزه‌هاي ديني را منتقل كرد؛ لذا نبايد توقع داشت كه با همان ادبيات و ابزار كه مثلا در زمان پدران ما موسوم بود الزاما با همان ادبيات و شيوه عمل كرد.
11. همان‌گونه كه امام سجاد (علیه‌السلام) به درگاه خداوند عرض مي‌كند «وَ أَعِنِّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِم؛ خداوندا مرا در تربيت و تأديب فرزندانم ياري فرما»(4) بسيار ضروري و لازم است كه ما نيز خاضعانه و خاشعانه از خداوند منان بخواهيم كه ما را در انجام اين وظيفه خطير و مهم ياري رساند.
------------------------------------------
پی نوشت ها:
1. صف: 2و3.
2. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409ق، ج1، ص 76.
3. حرانی، ابن شعبه، حسین بن روح، تحف العقول، قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، 1404ق، ص70.
4. علی‌بن الحسین(علیه‌السلام)، الصحیفه‌السجادیه، قم: الهادی، 1376، ص120.