پرسش: آیا غیبت پشت سر کسی که از دنیا رفته، به اندازه ی غیبت از انسانِ زنده قبیح است؟ و آیا غیبت از مرده روی اعمال او تاثیر می گذاشته و بیان بدی های او روحش را دچار عذاب می کند؟ وقتی در جمعی هستیم که غیبت می کنند، چکار می توان کرد؟ چطور باید از افرادی که غیبت کرده ایم حلالیت بطلبیم؟
پاسخ:
غیبت به معنای بدگویی و زدن حرفهایی پشت سر دیگران است که اگر بشنوند، آزرده خاطر می شوند؛ و این ربطی به زنده یا مرده بودنِ مغتاب (کسی که از او غیبت می شود) ندارد. حتی آیه الله مکارم آن را زشت تر از غیبت از زنده ها می دانند: «غیبت مرده از جهاتى زشت تر و ناپسندتر است؛ زیرا زندگان ممکن است روزى غیبت را بشنوند و به دفاع از خود برخیزند، ولى مرده هرگز قادر به دفاع از خود نیست، به علاوه؛ شخص غیبت کننده ممکن است افراد زنده را ببیند و از آنها حلیّت بطلبد ولى در مورد مردگان این مطلب هرگز صدق نمی کند.» (۱) و امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «إِنَّ حُرْمَةَ الْمَیِّتِ کَحُرْمَةِ الْحَی»؛ حرمت میت مانند حرمت زنده است. (۲) در عین حال رفتار و گفتار هر کسی مربوط به خود اوست و غیبتی که انسان های زنده انجام می دهند، تاثیری روی میت ندارد و او را دچار عذاب نمی کند.
اگر در مجلسی غیبت شروع شد، می توانید خلاقیت به خرج داده و صحبت را عوض کنید. از آنها در مورد کاری که در آن مهارت دارند سوالی بپرسید. مثلا اگر جمع خانمهاست، می توانید یک نکته ی آشپزی یا خیاطی و امثال این را بپرسید. معمولا انسان ها دوست دارند که در مورد مسائلی که توانایی دارند صحبت کنند. با اینکار به سادگی صحبت عوض شده و مسیر غیبت بسته می شود.
همچنین هر زمانی که موقعیت مناسب بود و زمینه را مساعد می دیدید، بهتر است واقعیتِ غیبت را برایشان تشریح کنید. چون بهترین راهکار و موثرترین عملی که می توان برای ترک گناهان استفاده کرد، تفکر و تغییر اندیشه است. اگر کسی بتواند نوع فکر و اندیشه اش را نسبت به یک امر تغییر دهد، حتما موفق تر خواهد بود تا اینکه به صورت ظاهری و با اجبار بخواهد خودش را به انجام یا ترک یک عمل وادار کند. سعی کنید به آنها توضیح دهید که با غیبت کردن در واقع به نفعِ شخصی که از او ناراحتی دارند کار می کنند. این اصلا منطقی نیست که کسی اعمال صالحش را که به سختی انجام داده، به کسی تقدیم کند که از او ناراحت و رنجیده است. کسی که دنیای شما را خراب کرده، چه معنی دارد که آخرتتان را هم به خاطر او خراب کنید؟
رسول گرامی اسلام (صلى الله عليه و آله) فرمود: «يُؤتى بِأَحَدٍ يَومَ القيامَةِ يوقَفُ بَينَ يَدَىِ اللّه وَيُدفَعُ إِلَيهِ كِتابُهُ فَلايَرى حَسَناتِهِ فَيَقولُ: إِلهى، لَيسَ هذا كِتابى فَإِنّى لاأَرى فيها طاعَتى؟! فَيُقالُ لَهُ: إِنَّ رَبَّكَ لايَضِلُّ وَلايَنسى ذَهَبَ عَمَلُكَ بِاغتيابِ النّاسِ ثُمَّ يُؤتى بِآخَرَ وَيُدفَعُ إِلَيهِ كِتابُهُ فَيَرى فيهِ طاعاتٍ كَثيرَةً فَيَقولُ: إِلهى ما هذا كِتابى فَإِنّى ما عَمِلتُ هذِهِ الطّاعاتِ فَيُقالُ: لأَِنَّ فُلانا اغتابَكَ فَدُفِعَت حَسَناتُهُ إِلَيكَ»؛ روز قيامت فردى را مى آورند و او را در پيشگاه خدا نگه مى دارند و كارنامه اش را به او مى دهند، اما حسنات خود را در آن نمى بيند. عرض مى كند: الهى! اين كارنامه من نيست! زيرا من در آن طاعات خود را نمى بينم! به او گفته مى شود: پروردگار تو نه خطا مى كند و نه فراموش. عمل تو به سبب غيبت كردن از مردم بر باد رفت. سپس مرد ديگرى را مى آورند و كارنامه اش را به او مى دهند. در آن طاعت بسيارى را مشاهده مى كند. عرض مى كند: الهى! اين كارنامه من نيست! زيرا من اين طاعات را بجا نياورده ام! گفته مى شود: فلانى از تو غيبت كرد و من حسنات او را به تو دادم. (۳)
برای جبران غیبت، همیشه لازم نیست که از مغتاب (فردی که از او غیبت شده) حلالیت بگیرید. امام صادق علیه السلام فرموده اند: ««فَإِنِ اغْتَبْتَ فَبَلَغَ الْمُغْتَابَ فَاسْتَحِلَّ مِنْهُ فَإِنْ لَمْ تَبْلُغْهُ وَ لَمْ تَلْحَقْهُ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ: اگر غیبت کسی را کردی و او با خبر شد باید از او طلب حلیت کنی ولی اگر مطلع نشد برایش طلب مغفرت کن» (۴) و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: «كفّارَةُ الاغتِيابِ أن تَستَغفِرَ لِمَنِ اغتَبتَهُ ؛ كفّاره غيبت، اين است كه براى شخصى كه از او غيبت كرده اى، آمرزش بطلبى.» (۵)
توجه بفرمایید که اعتراف به گناه، خودش گناه دیگری ست و نباید برای حلالیت گرفتن اعتراف به گناه کنید، بلکه می توانید یک حلالیت کلی بگیرید. مثلا مرسوم است که انسان قبل از مسافرت های زیارتی یا طولانی، یا قبل از شب های قدر و امثال اینها از دوستان و اطرافیانش حلالیت می طلبد. اگر چنین موقعیتی را توانستید ایجاد کنید، بسیار خوب است حلالیت بگیرید. در غیر اینصورت با هدیه کردن اعمال خیر، برایش جبران کنید. از طرف او اعمال صالح انجام داده و برایش از خداوند طلب خیر و مغفرت داشته باشید. در اعمال مستحبی که انجام می دهید او را شریک کرده و دعا کنید که عاقبت به خیر شود. با اینکار کم کم حقی که به گردن شما دارد جبران شده و ان شاالله توبه تان کامل خواهد شد.
پی نوشت:
۱. مکارم شیرازى، ناصر؛ اخلاق در قرآن؛ انتشارات مدرسه الامام على بن ابی‌طالب علیه السلام، قم، ۱۳۷۷؛ ج ۳، ص ۱۳۳
۲. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ محقق: غفاری، علی اکبر؛ آخوندی، محمد؛ دار الکتب الإسلامیة؛ تهران ۱۴۰۷؛ ج ۷، ص ۲۲۸
۳. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۹، ص ۱۲۶
۴. نوری، حسین بن محمد تقی؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ انتشارات آل البیت لاحیاء التراث؛ بیروت؛ ۱۴۰۸؛ ج ۹؛ ص ۱۱۸
۵. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۹، ص .۱۴۴.